Đã đến lúc “bộ ba” khoa học công nghệ - đổi mới sáng tạo - chuyển đổi số phải đi cùng nhau

Vườn mận Sân Tiên rộng hơn 40ha của ông Trần Văn Phục, ở xã Cù Lao Dung, TP. Cần Thơ, là một ví dụ cho việc đưa khoa học - công nghệ vào sản xuất nông nghiệp. Vườn được lắp đặt hệ thống cảm biến độ ẩm và tưới phân ngầm dưới đất, giúp tiết kiệm đáng kể chi phí nhân công và phân bón. Ngoài ra, ông Phục còn xây dựng nhật ký điện tử và truy xuất nguồn gốc cho trái mận. Mỗi cây, mỗi lô đều được số hóa dữ liệu.

Ông Trần Văn Phục, cho biết: Xây dựng thương hiệu rồi bảo hộ sở hữu tríu tuệ, rồi tới đây, anh sẽ truy suất nguồn gốc từ trái mận sản xuất ra, từ cây, thu hoạch, bỏ phân gì rồi thu hoạch ngày nào, cây số mấy, lô thứ mấy, tới người tiêu dùng ăn rồi quét lên mã QR là biết gốc mận đó của ai sản xuất, thu hoạch ngày nào, bỏ phân gì. Thời đại chuyển đổi số rồi, khoa học công nghệ mình rồi thì mình sẽ làm việc đó, để bảo vệ cho người sản xuất thật, có giá trị kinh tế cao thì người kế tiếp tục muốn sản xuất giá trị cao thì phải sạch. Công nghệ số sẽ bảo vệ người sản xuất thật và anh nghĩ tương lai sẽ bảo vệ được nông sản của người nông dân.

Thời gian qua, TP. Cần Thơ đã ban hành và triển khai nhiều chương trình, kế hoạch nhằm thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao tiến bộ khoa học công nghệ vào các lĩnh vực trọng điểm. Đặc biệt năm 2025 thành phố đã triển khai thành lập Trung tâm Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo thành phố Cần Thơ thuộc Sở Khoa học và Công nghệ, theo tinh thần nghị quyết của Trung ương và chủ trương của Chính phủ. Cùng với đó, đề án thành lập Quỹ phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo thành phố Cần Thơ đang được triển khai, tạo thêm nguồn lực quan trọng cho hoạt động nghiên cứu, ứng dụng và đổi mới sáng tạo trong thời gian tới.

Chủ tịch UBND TP. Cần Thơ Trương Cảnh Tuyên, nhấn mạnh: Cần Thơ là đô thị trung tâm, hạt nhân phát triển của vùng ĐSBCL. Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 diễn ra mạnh mẽ, thành phố luôn xác định khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là con đường tất yếu để nâng cao năng lực cạnh tranh, chất lượng tăng trưởng và hiệu quả quản trị xã hội.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, dù tiềm năng khoa học – công nghệ của Cần Thơ rất lớn nhưng việc chuyển hóa các kết quả nghiên cứu thành sản phẩm, dịch vụ phục vụ đời sống và thị trường vẫn còn nhiều rào cản.

PGS.TS Phan Đình Khôi, Trường Kinh tế, Đại học Cần Thơ cho rằng, Cần Thơ cần xây dựng chính sách đặc thù khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng tham gia vào hoạt động nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, đặc biệt trong sinh viên: 

Đại học Cần Thơ có thể đóng góp nhiều hơn nữa trong nhiệm vụ phát triển thành phố Cần Thơ trở thành một đô thị thông minh. Chúng ta cần hướng tới một số điểm quan trọng để dậy động lực của nghiên cứu trong Đại học Cần Thơ cũng như là động lực phát triển của xã hội. Thứ nhất cần xây dựng những chính sách đặc thù, khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng tham gia vào hoạt động nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo ở trong sinh viên, trong khuôn viên của trường đại học Cần Thơ bằng cách hình thành những cái quỹ để tài trợ cho hoạt động này.

Phát biểu tại lễ khai mạc Tuần lễ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số Cần Thơ năm 2025 mới đây, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long cho rằng Cần Thơ có lợi thế về tri thức, tiếp cận công nghệ và nguồn nhân lực nhưng khoảng cách từ nghiên cứu đến ứng dụng, từ công nghệ đến thị trường, từ ý tưởng đến sản phẩm vẫn còn lớn. Nếu không thay đổi cách tiếp cận, khoa học sẽ tiếp tục đi một con đường, doanh nghiệp đi một con đường, còn Nhà nước phải “đi giữa” để nối 2 con đường, dẫn đến phân tán nguồn lực và hiệu quả thấp. Cùng với đó, trong bối cảnh TP. Cần Thơ đang chịu áp lực tăng trưởng, nếu tiếp tục phát triển theo mô hình cũ, Cần Thơ sẽ khó bứt phá và khó giữ vững vai trò trung tâm của vùng.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long đề nghị: Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số Cần Thơ cần đặt bộ 3 này trong chỉnh thể phát triển đồng bộ gắn kết từ tư duy, thể chế đến tổ chức thực hiện. Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không phải là lĩnh vực song song mà là chuỗi giá trị liên thông, khoa học và công nghệ tạo ra tri thức và công cụ mới, đổi mới sáng tạo chuyển thể tri thức và công cụ đó thành giải pháp khả thi và chuyển đổi số tạo môi trường để giải pháp để triển khai, nhân rộng và lan toả trong đời sống kinh tế, xã hội. Nếu khoa học công nghệ là điều kiện cần thì đổi mới sáng tạo là điều kiện đủ để tăng trưởng, nếu không có đổi mới sáng tạo tri thức sẽ dừng lại trong phòng thí nghiệm, công nghệ dừng lại ở nguyên mẫu và chuyển đổi số sẽ rơi vào hình thức.

Có thể thấy, bộ ba khoa học công nghệ - đổi mới sáng tạo - chuyển đổi số không còn dừng ở khẩu hiệu hay định hướng chung, mà đã trở thành con đường phát triển tất yếu. Đó là con đường để Cần Thơ bứt phá và giữ vai trò trung tâm vùng ĐBSCL. 

Có thể thấy, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không thể “đường ai nấy đi” mà cần được đặt trong một chỉnh thể thống nhất, bổ trợ và thúc đẩy lẫn nhau để cùng phát triển...

Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cần được Cần Thơ đặt trong một chỉnh thể phát triển đồng bộ. Nếu khoa học và công nghệ là điều kiện cần, thì đổi mới sáng tạo chính là điều kiện đủ để tạo ra tăng trưởng cho Cần Thơ. Không có đổi mới sáng tạo, tri thức sẽ dừng lại trong phòng thí nghiệm, công nghệ dừng ở nguyên mẫu, còn chuyển đổi số dễ rơi vào hình thức.

Cần Thơ là trung tâm của vùng, tập trung nhiều trường đại học, viện nghiên cứu, bệnh viện, doanh nghiệp dịch vụ; nhưng động lực tăng trưởng chưa tương xứng, năng suất và giá trị gia tăng còn thấp, sức lan tỏa đổi mới ra toàn vùng còn hạn chế. Trong khi đó, các thách thức như biến đổi khí hậu, sụt lún, xâm nhập mặn, áp lực đô thị hóa, quá tải hạ tầng và dịch vụ công lại ngày càng gay gắt. Những vấn đề này không thể giải quyết bằng cách mở rộng theo chiều rộng, càng không thể trông chờ vào những giải pháp công nghệ đơn lẻ, manh mún.

Nói cách khác, bộ ba khoa học - công nghệ - đổi mới sáng tạo - chuyển đổi số chính chính là con đường để Cần Thơ vượt qua giới hạn phát triển và trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo thực chất của vùng.

Đổi mới sáng tạo - con đường để Cần Thơ đưa khoa học và công nghệ vào thực tiễn. Khoa học và công nghệ chỉ có giá trị khi được chuyển hóa thành đổi mới sáng tạo. Đó là khi nghiên cứu trở thành sản phẩm và công nghệ tạo ra giá trị kinh tế. Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, giá trị không nằm ở bản thân công nghệ, mà nằm ở khả năng khai thác và đổi mới dựa trên công nghệ đó. Chính vì vậy, đổi mới sáng tạo là khâu then chốt. Nếu làm tốt khâu này, Cần Thơ sẽ không chỉ là nơi tiếp nhận công nghệ, mà trở thành nơi chuyển hoá tri thức thành giải pháp, tạo ra giá trị cụ thể và lan tỏa ra toàn vùng ĐBSCL.

Đổi mới mối quan hệ “ba nhà”: Cần Thơ cần đặt doanh nghiệp ở vị trí trung tâm. Đổi mới sáng tạo đòi hỏi phải đổi mới mối quan hệ giữa Nhà nước – viện, trường – doanh nghiệp. Chỉ khi mối quan hệ này được tổ chức lại một cách thực chất, Cần Thơ mới có thể hình thành các chuỗi đổi mới sáng tạo hoàn chỉnh, nơi vấn đề của doanh nghiệp được giải quyết bằng tri thức khoa học, được Nhà nước hỗ trợ đúng chỗ, đúng lúc, và được nhân rộng thành động lực phát triển mới cho thành phố và toàn vùng ĐBSCL.

Bên cạnh đó, đổi mới sáng tạo chỉ phát triển bền vững trong một hệ sinh thái đầy đủ và vận hành hiệu quả. Nhưng hệ sinh thái đó chỉ thực sự hiệu quả khi được đo lường và đánh giá. Không đo lường được đầu ra đổi mới sáng tạo thì không thể xác định ưu tiên, không thể tập trung nguồn lực, và rất dễ lãng phí đầu tư. Vì vậy, xây dựng hệ thống dữ liệu và chỉ số đổi mới sáng tạo là nhiệm vụ quan trọng của Cần Thơ trong thời gian tới, làm cơ sở cho hoạch định chính sách và kết nối phát triển vùng.

Nếu khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, thì đổi mới sáng tạo chính là động lực quyết định để tạo ra chuyển biến mạnh mẽ, bền vững và bao trùm. Đổi mới sáng tạo là con đường để Cần Thơ tổ chức lại mô hình phát triển, chuyển từ dựa vào tài nguyên và lao động sang dựa vào tri thức, công nghệ và năng lực đổi mới; từ lợi thế địa lý sang lợi thế cạnh tranh sáng tạo; từ thích ứng bị động sang năng lực chống chịu và thích ứng chủ động trước biến đổi khí hậu và các cú sốc phát triển.

Khi đổi mới sáng tạo được đặt đúng vị trí trung tâm, Cần Thơ sẽ định hình được con đường phát triển riêng, phù hợp với một đô thị trung tâm vùng sông nước, đóng vai trò đầu tàu tri thức, đầu mối giải pháp và động lực lan tỏa cho toàn ĐBSCL trong dài hạn.