Hà Nội sống và yêu: Bánh đúc nộm - món quà nhỏ giữa mùa nắng lớn

Mộc mạc, thanh mát và đầy ký ức – món ăn ấy có gì đặc biệt mà khiến người Hà Nội thương nhớ đến vậy?

Hà Nội vào hạ. Cái nắng như chảy ra từ những mái ngói cũ kỹ, luồn vào từng khe phố, từng ngách nhỏ, lặng lẽ phủ lên lòng người một thứ oi ả rất riêng. Có lẽ không ở đâu cái nắng lại khiến người ta vừa nhớ vừa ngán như ở Hà Nội – nhớ những buổi trưa tiếng ve ran ran giữa hàng xà cừ cổ thụ, và ngán cái cảm giác chỉ bước vài bước từ phòng điều hòa ra cầu thang máy đã đủ để áo lưng đẫm mồ hôi.

Những ngày này, người ta không chỉ ngại ra đường mà còn lười ăn, hoặc chẳng biết ăn gì cho đỡ ngấy, đỡ nóng.

“Trời này thì chỉ có ưu tiên ăn đồ mát thôi, như kiểu canh rau. Những món càng ăn càng xoa dịu được cái nóng bức trong người ý”

“Cứ đến hè là mâm cơm gia đình mình nhiều món chay hơn hẳn, rau củ luộc rồi là cà muối, vân vân. Chứ ăn mấy món dầu mỡ thì cũng khó tiêu và khá là nóng trong người”

“Mình ưu tiên chọn loại nào thanh mát, nhẹ bụng thôi. Vì mùa hè rất nóng cần giải nhiệt cho cơ thể. Nhưng quà vặt thì cũng hiếm món nào đáp ứng được 2 yêu cầu đấy”

Ấy thế mà giữa mùa hè đầy ngột ngạt ấy, vẫn có một thức quà dân dã làm mát từ đầu lưỡi đến tâm hồn: bánh đúc nộm. Vừa quen vừa lạ – bánh đúc, nhưng lại là bánh đúc nộm. Món ăn tưởng chừng đơn sơ ấy lại chính là món quà dịu dàng mà Hà Nội dành riêng cho mùa nóng.

Ẩn mình trong một con ngõ nhỏ ở Xã Đàn 2, hàng bánh đúc nộm gia truyền vẫn đều đặn đông khách như bao năm qua.

“Nghề này là của các cụ ngày xưa để lại, nghề gia truyền để lại bao nhiêu năm nay rồi, 70, 80 năm rồi. Mùa hè khách thích ăn món này vì nó mát nên mùa hè bán chuyên nộm là nhiều, còn bánh nóng chỉ gọi là đá thêm một ít để khách nào có nhu cầu ăn thì phục vụ”.

Không cần bảng hiệu lớn, không cần quảng bá rầm rộ, chỉ vài chiếc chõng con, một nồi bánh đúc, dăm loại rau sống, nhưng cứ mở hàng là nhanh chóng hết veo. Người đến muộn, có khi chỉ biết thở dài tiếc nuối.

Ngồi ghé bên quán, tôi gặp cô Nguyễn Lợi Nga – 60 tuổi, người khách quen gắn bó với hàng từ thuở còn đi làm. Cô kể:

“Tầm 1h chiều là đông nhất. Hôm nay hè bán đắt hàng chứ mọi hôm thường phải 4 giờ mới tan”.

“Món ăn của tớ thì chỉ có bánh đúc nấu lên, thái sợi ăn với giá nước vừng, nước lạc chan thôi. Nguyên liệu đơn giản chỉ có thế”.

Món ăn đơn sơ là vậy, nhưng dưới con mắt của nghệ nhân ẩm thực Vũ Thị Tuyết Nhung, bánh đúc nộm là một trong những tinh hoa ẩm thực của Hà thành – thanh nhã, tỉ mỉ, đầy tính triết lý:

“Ẩm thực Hà Nội có mấy đặc trưng. Thứ nhất là rất công phu, thứ hai là thanh cảnh và thứ ba là cân đối về dinh dưỡng. Thế thì bánh đúc nộm hầu như đạt được cả 3 tiêu chuẩn".

Về cách chế biến thì vừng lạc để sống một nửa, xay ra lọc lấy nước để nấu lên. Vừng lạc cũng rang một nửa, xay ra rồi hòa lẫn, nấu lên. Lấy chính cái nước vừng lạc ấy để trụng giá đỗ xanh. Bánh đúc thì bánh đúc chay, dẻo, thái sợi rồi chan nước vừng lạc rang đã được nêm muối lên trên. Sau đó ăn với ít rau sống gồm tía tô, kinh giới, rau ngổ, thân chuối và vài lát ớt tươi.

Nó thanh, nhẹ và tinh lắm đấy, đầy đủ chất dinh dưỡng. Có đạm là vừng, có vị cay the, có rau sống vị thơm ngọt, chan chát. Ai thích ăn chua thì vắt vào ít chanh”.

Nghe đến đây, tôi càng hiểu hơn vì sao chị Liên Đồng – một người con phố Hàng Than – lại yêu thích món ăn ấy đến thế:

“Thứ nước này rất là ngon. Nhất là khi kết hợp với rau sống, cái vị bùi bùi của hạt lạc vỡ ra, rồi vị giá đỗ vừa chín tới, ăn vẫn giòn giòn, ngọt ngọt. Bánh đúc thì ăn mát mát. Mà cái rau thơm này ăn nó lại làm cho mình cảm giác mát ruột nữa. Kết hợp vào với nhau nó rất là vừa miệng. Em mà mua về em để tủ lạnh ấy, khoảng độ 1, 2 tiếng sau ăn nó còn ngon hơn rất nhiều. Càng để lạnh ăn càng mát, càng ngon”.

Ngày trước, để ăn bánh đúc nộm, người ta phải chờ… tiếng rao. Không biển hiệu, không địa chỉ, chỉ có những gánh hàng rong gồng gánh qua từng phố. Hình ảnh ấy, giờ đây đã là miền ký ức của Hà Nội xưa:

“Ngày xưa thì gánh hàng rong đi ở Hà Nội nhiều lắm. Nhưng tôi vẫn nhớ có cô hàng rong rẽ tóc giữa, mặt bầu bầu, tóc kẹp sượt lên đúng kiểu gái Hà Nội ngày xưa ấy. Cô ấy gánh từ phố Tạ Hiện đến phố Đinh Liệt rồi vòng lại phố Hàng Bạc. Mọi người cứ chờ xem giờ nào cô hay đến để ăn. Mà cô ấy rất dịu dàng, thường ai mà yêu cầu thêm một ít nước, ít bánh đúc hay một ít rau thì cô ấy đều nhẹ nhàng tiếp thêm.

Gánh bánh đúc nộm gồm 2 thúng, một thúng để bát đũa, bên trên để mẹt bánh đúc chay và phủ thêm tấm khăn vải trắng to. Gánh kia bên có một chậu nhôm đựng nước giá chần, nước lạc rang trắng đục như sữa và mấy phụ liệu như rau ghém. Đầu đòn gánh treo tòn ten mấy khăn trắng để cô hàng lau bát”.

Gánh hàng ngày ấy đã khuất, nhưng ký ức thì còn. Giờ đây, vị bánh đúc nộm vẫn sống cùng người Hà Nội – như một mạch ngầm văn hóa. Ăn để mát, để nhớ, để yêu một thời đã xa.

Món ăn bình dị ấy còn là sợi dây nối những mảnh đời – từ ký ức tuổi thơ đến phút giây cuối cùng. Người ta kể về một bà cụ trước khi nhắm mắt chỉ mong được ăn lại bát bánh đúc nộm thuở nào. Còn với những người sống xa xứ, hương vị ấy mãi là hồn phố cổ, là quê nhà:

“Nói chung là mình kỷ niệm thời thanh niên, ngày đấy ít món. Cảm giác ngày xưa sẽ ngon hơn nhiều là vì ít đồ ăn. Còn bây giờ nó đại trà hơn rồi”.

“Như là mẹ của cô lúc gần qua đời, rất là thèm một bán bánh đúc nộm. Thế là đứa em của cô nó phải đi lùng mua được bánh đúc nộm ở khu nhà mới. Tại vì bánh đúc này là bánh đúc lạc cổ cho nên chỉ vùng nội thành mới có. Nó là dạng quà phố cổ cháu ạ”.

Bánh đúc nộm – không chỉ là món quà cho ngày hè oi ả, mà còn là hương vị giữ chân người với Hà Nội, với ký ức, và với cả một nền văn hóa ẩm thực đầy thanh tao, trầm lặng… 

SỐNG Ở HÀ NỘI

Từ tháng 7/2026, Hà Nội sẽ bắt đầu hành trình mới – dần nói lời chia tay với xe máy chạy xăng trong khu vực vành đai 1.

Một quyết định vì bầu không khí trong lành hơn, nhưng cũng mở ra nhiều băn khoăn, trăn trở cho cuộc sống thường nhật của người dân phố thị. Giữa mong muốn bảo vệ môi trường và nhu cầu mưu sinh, làm sao để tìm được điểm cân bằng?

Hãy đến với bài viết “Tàu điện 4.0 - tại sao không?” của Nhà báo Nguyễn Ngọc Tiến bàn luận về câu chuyện trên.

Thông tin từ tháng 7-2026, khu vực vành đai 1 sẽ cấm xe máy sử dụng nguyên liệu hóa thạch làm nóng các báo, mạng xã hội, là chủ đề bán tán nhiều ngày nay ở Hà Nội .

Lý do để chính phủ ra chỉ thị  này là không khí Hà Nội và nồng độ bụi mịn ở mức báo động gây hại cho sức khỏe con người mà thủ phạm chính do xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch gây ra. Thông tin này tạo  ra hai luồng ý kiến, số đồng tình cho rằng đó là việc cấp  thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, thành phố văn minh hơn.

Số chưa đồng thuận đưa ra nhiều lý do xuất phát từ thực tế cuộc sống, họ chứng minh xe máy truyền thống vừa là phương tiện giao thông, vừa để kiếm  sống  thuận tiện hơn xe máy điện.

Với số khác muốn sử giao thông công cộng song phương tiện còn hạn chế, hiện mới đáp ứng được 19%, ngoài ra còn rất nhiều bất cập khác. Về phía chính quyền thành phố cũng đưa ra cam kết, sẽ hỗ trợ các cá nhân chuyển sang sử dụng xe điện với tổng mức hỗ trợ khoảng 3 triệu đồng.

Dù không có tỷ lệ cụ thể bao nhiêu đồng tình và bao nhiêu chưa đồng thuận song cả hai luồng ý kiến  đều chung  một nhận định, chuyển từ xe máy sử dụng nguyên liệu hóa thạch  sang xe máy điện  là vấn đề không hề dễ dàng trong điều kiện kinh tế, xã hội hiện nay.

Thực ra Hà Nội đã dự đoán vấn đề phát sinh khi đô thị mở rộng, phát triển vì thế hơn 20 năm trước thành  phố  có  chủ trương hạn chế chiều cao khu vực nội đô để ồn định số dân, giãn dân phố cổ, phát triển giao thông công cộng, trước mắt là xe buýt. Những chủ trương này vừa lưu giữ kiến trúc và không gian phố cổ, phố cũ lại gián tiếp  hạn chế ô nhiễm không khí do phương tiện cá nhân tăng lên.

Tuy nhiên việc hiện thực ì ạch, chậm chạp, bất cập nên hậu quả  mật độ dân số trong vành đai 1 không giảm mà còn tăng lên tới 82.000 người/km2. Dự án xe điện trên cao gần 20 năm mới xong tuyến Hà Đông-Cát Linh, tuyến Nhổn-Trung tâm thành phố vẫn dang dở. Xe buýt dù bao phủ khắp nội ngoại thành song chưa thuận tiện, chủ yếu trên trục chính, thời gian giữa các chuyến vẫn lâu và với người thu nhập thấp giá vé còn cao.

Việc thiếu phương tiện giao thông công cộng khiến số xe máy trong vành đai 1 ở mức rất cao, 450.000 xe, chiếm 6,7% trong tổng số 6,9 triệu xe toàn thành phố. Theo kết quả nghiên cứu công bố năm 2023, xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch ở Hà Nội vào giờ cao điểm  thải ra tới 87% khí CO2 và 66% bụi mịn.

Vì số xe máy ở trong vành đai 1 chiếm gần 1/10 nên giờ cao điểm khu vực này thải ra  khoảng hơn 8% khí CO2 và hơn 6% bụi  mịn trong một diện tích 32km2 là con số đáng suy ngẫm. Hạn chế ô nhiễm không khí, bụi mịn là cấp thiết song quan tâm đến mưu sinh, lưu thông thuận tiện của người dân cũng rất quan trọng.

Trong lúc chờ đợi giao thông công cộng đáp ứng được nhu cầu đi lại, trước mắt thành phố nên lập hệ thống “tầu điện 4.0”. Nó chính là  ô tô điện được thiết kế có thể lái hai đầu, gầm thấp thuận tiện việc lên xuống, chạy tuyến ngắn, phố hẹp xe buýt cồng kềnh không thể vào với nhiều điểm đón trả  khách, giá vé rẻ.

Và nếu có thêm chuông leng keng nữa thì quá thú vị. “Tầu điện 4.0” giải quyết được vấn đề trạm sạc, gia đình không có điều kiện kinh tế đỡ đau đầu  khi  phải đầu tư thêm xe điện. Công tư vẹn toàn, tại sao không nhỉ? 

TIN YÊU

- Hà Nội sẽ bắn pháo hoa trong chương trình nghệ thuật chính luận “Tổ quốc trong tim” tại trường đua F1, phường Từ Liêm. Chương trình diễn ra tối 10/8.  Màn bắn pháo hoa sẽ diễn ra từ 22h đến 22h08 ngày 10/8, với quy mô gồm 300 quả pháo hoa tầm cao và 60 giàn pháo hoa tầm thấp, kéo dài 8 phút tại khu vực đường đua F1, phường Từ Liêm. Chương trình được thực hiện với kinh phí 1 tỷ đồng từ nguồn xã hội hóa.

- Tháng 7-2025, tổng số lượng khách du lịch đến Hà Nội ước đạt 2,8 triệu lượt khách, tăng 10,3% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, khách du lịch quốc tế ước đạt 553,19 nghìn lượt khách, tăng 25,2% so với cùng kỳ năm 2024, bao gồm 390 nghìn lượt khách du lịch quốc tế có lưu trú.

- Vừa qua, phim điện ảnh Mưa đỏ do Điện ảnh Quân đội Nhân dân sản xuất đã có buổi ra mắt giới thiệu phim tại Hà Nội. Bộ phim nhằm giới thiệu hành trình dựng lại những lát cắt oanh liệt của trận chiến 81 ngày đêm bảo vệ Thành cổ Quảng Trị năm 1972.

- Khi phố phường dần yên trong giấc ngủ, đâu đó trên những con đường vắng của Hà Nội, những chiếc xe máy vẫn lặng lẽ lăn bánh. Trên yên xe là những phần xôi nóng, vài miếng chả, hộp sữa và cả tình người được gói ghém cẩn thận. Đó là hành trình quen thuộc vào mỗi tối thứ sáu của Hội Sinh viên tình nguyện lưu động miền Bắc tại TP Hà Nội, với chương trình mang tên "Đêm ấm".