Học hỏi kinh nghiệm quốc tế, tận dụng những nguồn lực tài chính, công nghệ hiện đại và nguồn nhân lực chất lượng cao dẫn dắt các doanh nghiệp trong nước sẽ giúp Việt Nam chủ động hơn trong quá trình chuyển đổi này.
Trong số hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo (startup), ước tính có khoảng 200–300 doanh nghiệp phát triển xanh, tương đương khoảng 5–7% tổng số startup. Mặc dù thời gian qua, các startup có nhiều thuận lợi trong các chính sách phát triển, nhận được sự quan tâm của xã hội và quốc tế nhưng theo ông Nguyễn Sinh Dũng Thắng, Phó chủ tịch công ty EXPO, doanh nghiệp khởi nghiệp xanh vẫn gặp khó khăn:
"Khó khăn chính mà các doanh nghiệp khởi nghiệp xanh đang vướng là chúng tôi không có được đội ngũ mentor (người hướng dẫn) để hướng dẫn cho doanh nghiệp khởi nghiệp biết đường nào đúng, nên theo con đường nào. Khó khăn thứ 2 là thiếu các tiêu chuẩn, quy chuẩn công nhận dự án xanh. Hiện Việt Nam chưa có một khung tiêu chuẩn, quy chuẩn xanh, gây khó khăn cho các doanh nghiệp khởi nghiệp xanh".
Tại các phiên thảo luận cấp cao của Hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn Đối tác vì tăng trưởng xanh và mục tiêu toàn cầu 2030 (P4G) lần thứ tư, nhiều chuyên gia quốc tế cũng nhấn mạnh, Việt Nam cần sớm xây dựng khung pháp lý, hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn xanh, đây là căn cứ quan trọng để các doanh nghiệp có thể tiếp cận các nguồn vốn.
Ông Hemant Mandal, đại diện Quỹ Khí hậu Xanh khu vực châu Á- Thái Bình Dương đánh giá cao sự phát triển kinh tế của Việt Nam trong thời gian qua và mong đợi Việt Nam cũng sẽ theo kịp quá trình chuyển đổi xanh.
Với vị trí là quỹ đa phương lớn nhất thế giới, Quỹ Khí hậu xanh đã đầu tư 5 dự án phát triển xanh tại Việt Nam với tổng vốn khoảng 200 triệu USD và mong muốn có thể hỗ trợ, đầu tư thêm nhiều dự án xanh mới cho Việt Nam trong tương lai.
Để có thể thu hút và hấp dẫn các quỹ đầu tư vào Việt Nam, ông Hemant Mandal khuyến nghị: "3 yếu tố quan trọng để phát triển xanh là công nghệ, kinh tế và môi trường kinh doanh thuận lợi. Trong đó, quan trọng là khung pháp lý và môi trường quản lý phải đủ mạnh, đủ thông thoáng để thu hút các nhà đầu tư.
Chỉ khi nhà đầu tư cảm thấy thoải mái, có lợi nhuận, họ mới có thể mở rộng hoạt động kinh doanh tại Việt Nam. Hội nghị P4G là một cơ hội tuyệt vời để các quốc gia cùng thảo luận, xây dựng chiến lược và cách thức tiến hành chuyển đổi xanh, hỗ trợ các doanh nghiệp trong nước và đưa công nghệ từ các quố gia khác vào Việt Nam".
Thiếu hụt nguồn lực tài chính cho các dự án chuyển đổi xanh đang là rào cản của nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam. Hiện, việc cung cấp tài chính cho các dự án phát triển xanh tại Việt Nam đang gặp khó khăn, khi hệ thống ngân hàng đang chiếm thị phần 80% tổng số tiền tiết kiệm trong nước, nhưng tín dụng xanh chỉ chiếm dưới 5% tổng dư nợ và thị trường trái phiếu xanh vẫn còn sơ khai.
Theo ông Thomas Jacobs, Giám đốc Quốc gia IFC phụ trách các quốc gia Việt Nam, Campuchia và Lào, ước tính, nhu cầu tài chính của Việt Nam để thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2040 của Việt Nam có thể lên tới 368 tỷ USD. Do vậy, phát triển quy mô thị trường vốn cho phát triển xanh là đòi hỏi cấp thiết cần được ưu tiên.
Ông Thomas Jacobs cho rằng, bên cạnh cải thiện khung pháp lý với những quy định rõ ràng, Việt Nam cần thực hiện các giải pháp: "Các ngân hàng của Việt Nam cần nâng cao năng lực trong cung cấp tài chính xanh. Bao gồm, nâng cao năng lực chuyên môn để đánh giá các dự án xanh, thiết kế các sản phẩm tín dụng sáng tạo, tích hợp các tiêu chuẩn về môi trường bền vững tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế. Việt Nam cần giảm sự phụ thuộc vào hệ thống ngân hàng bằng cách củng cố thị trường vốn, tận dụng các công cụ tài chính sáng tạo như công cụ tài chính trái phiếu xanh, trái phiếu xanh lam".
Ngoài yếu tố tài chính, việc áp dụng công nghệ cũng rất quan trọng. Hiện nay, có tới 75% lượng khí thải đến từ các ngành công nghiệp nên cần có những chính sách để chuyển hướng đầu tư, tập trung vào những lĩnh vực xanh.
Tiến sĩ Malle Fofana, Giám đốc khu vực châu Á, Viện Tăng trưởng xanh toàn cầu (GGGI) nhấn mạnh tầm quan trọng của công nghệ khí hậu, trong đó sử dụng trí tuệ nhân tạo AI có thể giảm phát thải khí nhà kính từ 5-10% trong thời gian tới:
"Chính phủ Việt Nam cần có chính sách đầu tư vào công nghệ khí hậu, trong đó có nội dung thúc đẩy trí tuệ nhân tạo để giảm phát thải. Nếu AI được áp dụng đúng cách, Việt Nam có thể hỗ trợ tạo ra một môi trường xanh.
Hiện nay, chính phủ mong muốn xây dựng bản đồ khởi nghiệp, do vậy cần phải biết chính xác các doanh nghiệp khởi nghiệp là ai, họ ở đâu, tình trạng hiện tại như thế nào. Điều này giúp chúng ta có những cách tốt nhất để hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp xanh ngay từ những giai đoạn đầu tiên cho đến giai đoạn trưởng thành".
Đan Mạch là một điển hình thành công trong quá trình chuyển đổi từ một quốc gia phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch cách đây 40 năm, đến nay, quốc gia này chủ yếu sử dụng năng lượng tái tạo (bao gồm điện gió và điện mặt trời) cho cả khu vực doanh nghiệp và nhà dân, gần 70% lượng điện tiêu thụ là năng lượng xanh.
Nhờ đó, Đan Mạch thực hiện song song, vừa phát triển kinh tế, vừa có thể giữ nguyên và giảm lượng phát thải CO2. Mục tiêu của Đan Mạch đến năm 2030 sẽ giảm được 70% lượng khí thải CO2 so với năm 1990 và đạt mức phát thải bằng 0 vào năm 2045.
Sở dĩ, Đan Mạch có thể đạt được kết quả này, theo ông Finn Mortensen, CEO của tổ chức đối tác công - tư State of Green là nhờ có mối quan hệ mật thiết giữa cơ quan chính phủ và khối tư nhân (giống như chơi bóng bàn) :
"Kinh nghiệm của Đan Mạch là chúng tôi có sự hợp tác rất chặt chẽ giữa các doanh nghiệp ngành công nghiệp và chính phủ. Khi chuyển đổi từ nền kinh tế sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang nền kinh tế xanh, các doanh nghiệp dựa vào Chính phủ để ra các quyết định phù hợp.
Mỗi khi đưa ra một quy định mới để thúc đẩy phát triển năng lượng xanh, Chính phủ sẽ trao đổi và thảo luận với các doanh nghiệp. Chúng tôi sẽ lắng nghe doanh nghiệp và cùng đưa ra các giải pháp có lợi cho cả chính phủ, doanh nghiệp và xã hội".
Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, lĩnh vực tăng trưởng, chuyển đổi xanh là lĩnh vực khá mới mẻ của Việt Nam, bởi vậy, rất cần sự hỗ trợ từ các chuyên gia, nhà nghiên cứu, đầu tư nước ngoài trong quá trình triển khai các dự án xanh.
Về lâu dài, Việt Nam cần chú trọng phát triển và đào tạo lực lượng lao động chất lượng cao, đặc biệt là trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Chuyển đổi xanh là khoản đầu tư, không phải là chi phí
Việt Nam là quốc gia đi đầu trong cung ứng năng lượng tái tạo tại ASEAN, với công suất điện gió, điện mặt trời chiếm 2/3 tổng công suất của ASEAN. Đồng thời, Việt Nam cũng là điển hình tốt về thúc đẩy nông nghiệp xanh bền vững. Dự án 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao và phát thải thấp là mô hình tiên phong được rất nhiều đối tác, tổ chức quốc tế quan tâm, tham khảo.
Thiên tai và biến đổi khí hậu đã gây ra những thiệt hại nặng nề cho Việt Nam. Tổng thiệt hại ước tính trong giai đoạn 2011-2022 lên tới 245 nghìn tỷ đồng, cao gấp 3 lần so với giai đoạn 2002-2010. Theo một báo cáo mới được công bố của Liên hợp quốc, Việt Nam nằm trong 11 nước dễ bị ảnh hưởng bởi rủi ro khí hậu từ góc độ kinh tế vĩ mô.
Chuyển đổi kinh tế theo hướng xanh và phát triển bền vững là một xu thế tất yếu của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Một thế giới xanh khi các quốc gia xanh, một quốc gia xanh khi các doanh nghiệp xanh
Tại buổi khai mạc Hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn đối tác vì tăng trưởng xanh (P4G) mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định, Việt Nam sẽ chuyển hoá mạnh mẽ các cam kết chính trị thành hành động thực tiễn, tạo động lực cho doanh nghiệp và toàn xã hội tham gia phát triển kinh tế xanh, trong đó, thể chế xanh là nền tảng quyết định, công nghệ xanh là động lực đột phá, và nguồn nhân lực xanh có vai trò then chốt.
Trong đó, cải cách thể chế là bước đột phá quan trọng, giúp cải cách, mở cửa và khơi thông các điểm nghẽn, giải phóng các nguồn lực cho các thành phần kinh tế cùng phát triển. Ngoài xây dựng các Quy hoạch, chiến lược, kế hoạch phát triển từng ngành, lĩnh vực theo hướng xanh, Nhà nước, các Bộ ngành cũng cần nhanh chóng xây dựng hệ thống các quy chuẩn, tiêu chuẩn của các dự án xanh, tín dụng xanh,… làm căn cứ để các doanh nghiệp khởi nghiệp dựa vào đó để phát triển.
Tùy từng lĩnh vực phát triển xanh, Chính phủ xây dựng những cơ chế ưu đãi phù hợp, những quy định rõ ràng để thu hút các nguồn lực tài chính của các nhà đầu tư trong nước và quốc tế. Sử dụng công cụ hợp tác công- tư sẽ giúp khai thác hiệu quả nguồn lực tài chính từ khối tư nhân để đầu tư và thúc đẩy phát triển những dự án thuộc lĩnh vực xanh như năng lượng tái tạo.
Bên cạnh đó, Chính phủ cần có những cơ chế, chính sách để thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo. Ứng dụng các tiến bộ khoa học, công nghệ mới sẽ giúp các doanh nghiệp sử dụng hiệu quả nguồn lực, tiết kiệm tài nguyên, tạo ra những sản phẩm xanh. Công cụ này, cũng giúp các cơ quan quản lý chủ động trong công tác quản lý, giảm thiểu các dự án, các hoạt động gây hại tới môi trường.
Chuyển đổi xanh gắn với chuyển đổi số là lựa chọn chiến lược của Việt Nam, trong khi nguồn nhân lực đối với lĩnh vực phát triển xanh vẫn còn hạn chế. Do vậy Việt Nam cần chủ động tham gia các diễn đàn, các sáng kiến về tăng trưởng xanh nhằm tìm kiếm các cố vấn, các chuyên gia công nghệ có chuyên môn cao trong lĩnh vực phát triển xanh, để có thể tư vấn, hỗ trợ, dẫn đường cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, rút ngắn quá trình phát triển. Nó cũng là cơ hội để Việt Nam tiếp cận các xu hướng phát triển toàn cầu, học hỏi kinh nghiệm hợp tác hiệu quả về tài chính, công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Cùng với đó, Chính phủ, các bộ ngành và các địa phương cần đẩy mạnh các hoạt động giáo dục, nâng cao nhận thức của các nhà quản lý, người dân về tiêu dùng xanh, trách nhiệm của doanh nghiệp trong thực hiện những giải pháp xanh.
Chỉ khi các nhà quản lý, doanh nghiệp và người dân nhận thức được, phát triển xanh không phải là khoản chi phí mà là khoản đầu tư, thì Việt Nam mới tận dụng cơ hội để phát triển. Nghiên cứu của IFC gần đây đã chỉ ra, các nền kinh tế xanh ở các nước mới nổi trong đó có Việt Nam có tiềm năng lên tới 90 tỷ USD.
Việt Nam đang ở thời khắc quan trọng để chuyển đổi xanh. Do vậy, Việt Nam cần có hành động quyết đoán, sớm đưa ra các quy định cụ thể, rõ ràng thích ứng tốt với biến đổi khí hậu, những công cụ tài chính sáng tạo để thu hút vốn mới có thể giúp Việt Nam đạt được mục tiêu giảm phát thải về 0 vào năm 2050.