Theo đó, ngành xuất khẩu thủy sản tiếp tục chịu tác động không nhỏ từ tấm thẻ vàng IUU.
Thẻ vàng EC và câu chuyện mưu sinh của ngư dân ven biển
Hãy bắt đầu câu chuyện của một ngư dân Thanh Hóa mới học hết lớp 7 làm ví dụ, đa số bà con không đánh vần được cụm từ IUU, cũng chẳng để ý đến khai thác không báo cáo, không theo quy định. Cái mà người này cũng như bao ngư dân khác biết rõ nhất là nếu gỡ thẻ vàng của Ủy Ban châu Âu, đời sống của họ, thể hiện qua giá trị thủy sản đánh bắt thu mua cao hơn, gánh nặng cuộc sống cũng bớt đi.
“Trước mắt nếu gỡ được thẻ vàng, nguồn lợi thủy sản mà xuất khẩu được ra nước ngoài thì các công ty thu mua của bà con giá cũng tốt hơn. Quyền lợi thì tính chung không riêng gì chúng em nhưng nó tốt cho xuất khẩu. Các công ty được cái thuận lợi về cấp phép, nếu thông thương thì các công ty xuất nhập dễ hơn, thu mua của bà con giá cũng tốt hơn khi ấy đập vào nguyên liệu cũng đỡ hơn ”…
Theo thống kê, trong 12 tháng vừa qua, 100% các lô hàng thủy sản có nguồn gốc từ khai thác trên vùng biển Việt Nam đều bị kiểm tra hồ sơ trước khi thông quan. Tính riêng trong năm 2024, 10.000 lô hàng phải kiểm tra giấy tờ. Tỷ lệ bị yêu cầu giữ lại để xác nh truy xuất tăng mạnh, ước tính chi phí tăng lên 15-20%. Qua đó giảm khả năng cạnh tranh của thủy sản Việt Nam so với Na Uy, Ecuador hay Thái Lan.
Quay trở lại câu chuyện gỡ thẻ vàng EC, theo các chuyên gia, hiện nay Ủy ban châu Âu không chỉ đánh giá căn cứ trên hồ sơ, tỷ lệ VMS, hay số vụ xử phạt mà họ theo dõi thực địa cũng như tín hiệu từ các nước láng giềng. Chính vì thế, ngoài những nỗ lực kiểm soát ven bờ, hiện nay được thực hiện rất chặt chẽ ở các địa phương, chúng ta cũng cần làm tốt công tác duy trì kết nối ngoài khơi – một trong những vướng mắc lớn nhất hiện nay của chúng ta.
Theo ông Vũ Duyên Hải – Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, vướng mắc lớn nhất hiện nay của ngành thủy sản là hạ tầng công nghệ, từ kiểm soát ven bờ, cho đến quản lý đánh bắt ngoài khơi.
"Sau 8 năm thực hiện công tác chông khai thác bất hợp pháp ở các địa phương thì đến nay chúng ta đã có những tiến triển rất thực tế. Tuy nhiên vẫn còn những khó khăn ở các địa phương về năng lực, cũng như nguồn lực thực hiện các quy định về chống khai thác bất hợp pháp. Đặc biệt là hệ thống cảng cá phục vụ tàu thuyền ra vào cảng, cũng như hệ thống công nghệ, công cụ để phục vụ công tác quản lý, giám sát sản lượng, truy xuất nguồn gốc”…
Cần thiết gỡ thẻ vàng đối với ngành khai thác thủy sản
Cũng theo thống kê, trước thời điểm Ủy ban châu Âu áp dụng thẻ vàng đối với ngành thủy sản Việt Nam, khu vực này nhập khẩu tổng giá trị hàng hóa thủy sản lên đến 22 tỷ USD. Trong đó các mặt hàng thủy sản của chúng ta thời điểm cao nhất vào khoảng hơn 1,5 tỷ USD, bao gồm các mặt hàng có giá trị cao như cá ngừ, thu, tôm… Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP, UKVFTA), thủy sản là nhóm hàng có lợi thế thuế quan lớn tuy nhiên nếu không gỡ được thẻ vàng, lợi thế này của chúng ta gần như bị triệt tiêu.
Ví dụ như ngành khai thác, đánh bắt cá ngừ chẳng hạn, các quy định áp dụng tại Nghị định 37 của Chính phủ liên quan đến kích cỡ được phép khiến cho nguồn cá ngừ nguyên liệu hạn chế. Theo bà Nguyễn Thị Vân Hà – Chuyên gia thị trường Cá ngừ, cua ghẹ, suri, của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam VASEP, cho biết.
“Mặc dù đã có những chủ trương của Chính phủ nhằm tháo gỡ khó khăn cho ngành cá ngừ tuy nhiên những khó khăn nội tại trong nước như là các vấn đề liên quan đến chứng nhận xuất xứ nguồn gốc, chứng nhận quản lý khai thác nhằm chống IUU cũng đang là thách thức đối với việc cung cấp nguyên liệu trong nước.
Như anh đã biết Nghị định 37 quy định về giới hạn kích thước được phép đánh bắt cá ngừ khiến cho nguồn nguyên liệu trong nước, đặc biệt là cá ngừ vằn – nguồn nguyên liệu xuất khẩu chủ yếu như đóng hộp, cá ngừ chế biến đang bị hạn chế. Điều này khiến cho đơn hàng của mình khó có thể cạnh tranh với các nước khi mà xuất sang bên kia vì mình phải chủ động về nguyên liệu thì mình mới có lợi thế về thuế quan xuất sang các nước ký hiệp định thương mại với mình”…
Tiếp tục câu chuyện cá ngừ, trước đây giá cà ngừ của Việt Nam thường thấp hơn so với Ecuador, thậm chí thấp hơn cả Thái Lan, do những ưu thế chính sách hạn chế đánh bắt. Tuy nhiên, do những rào cản liên quan đến thẻ vàng IUU, chúng ta bắt buộc phải áp dụng quy định về kích cỡ cá ngừ. Theo đó, ngành thủy sản nói chung, cá ngừ nói riêng không còn duy trì được lợi thế như trước đây. Trong khi, riêng đối với thị trường Mỹ hay Nhật Bản chúng ta lại chịu bất lợi về mặt thuế quan. Chưa kể đến việc giá cà ngừ vằn nguyên liệu – loại sản phẩm được khách hàng quốc tế ưa chuộng, của Thái Lan giảm khá mạnh từ tháng 9 năm nay.
Bà Nguyễn Thị Vân Hà – Chuyên gia thị trường Cá ngừ, cua ghẹ, suri, của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam VASEP, cho biết thêm: “Từ đầu năm đến giời thì ngành cá ngừ đối diện với rất nhiều khó khăn hiện tại mức thuế đối ứng của Việt Nam cũng cao hơn các đối thủ mà thứ nhất là nguồn nguyên liệu trong nước cũng đang gặp khó khăn thêm vào đó phần về thuế cao hơn với các nước cũng là thách thức lớn nhất cho ngành cá ngừ của chúng ta tại thị trường Mỹ”…
Từ câu chuyện của cá ngừ, có thể thấy sự cần thiết của việc gỡ thẻ vàng đối với ngành khai thác thủy sản. Không những vì lợi thế kinh tế trước mắt, mà chúng ta còn căn cứ vào đó xây dựng thói quen đánh bắt tuân thủ quy định pháp luật, phát triển nghề cá bền vững.