Trong trung tâm đông đúc của Cần Thơ, tổ hợp chợ “nổi cộm” về thực trạng chiếm dụng vỉa hè là chợ Hưng Lợi, nằm trên đường Nguyễn Văn Linh (Quốc lộ 91B) thuộc phường Tân An. Từ tháng 7 đến tháng 10/2025, ngành chức năng đã xử phạt 62 trường hợp với tổng số tiền 67 triệu đồng tại khu chợ này, nhưng vỉa hè vẫn chưa được “giải phóng”.
Tại đây, tiểu thương chiếm dụng hết diện tích vỉa hè để trưng bày hàng hóa. Không còn đường đi, người bộ hành phải di chuyển dưới lòng lề đường hòa chung với dòng xe máy đậu đỗ chờ mua hàng. Xe tải, container, xe ô tô lưu thông qua đây đua nhau ấn còi inh ỏi. Khi được hỏi vì sao vẫn cố chiếm lấy vỉa hè làm nơi kinh doanh? hầu hết ông bà chủ có lô sạp kiên cố đều im lặng, chỉ có những người mua bán nhỏ lẻ “vừa bán vừa chạy” hồn nhiên trả lời: “Để hàng ở ngoài buôn bán dễ hơn, hễ mấy chú đến kiểm tra thì mình chạy vô. Biết ngồi vỉa hè bán là sai rồi mà ngặt nỗi để ở bên trong bán không được, ngồi ở đây quen rồi."
Không chỉ chợ Hưng Lợi, mà tình trạng này diễn ra ở cả đường Nguyễn Văn Cừ nối dài. Tại đây, vựa hải sản hoạt động tối ngày, lấy vỉa hè làm nơi đặt lồng kính bơm nước biển lên để nhốt rộng tôm – cua – cá. Nước bẩn từ hoạt động này chảy xuống lòng lề đường gây hôi thối, rất mất vệ sinh.
Ông Bùi Văn Kiệt – Chủ tịch UBND phường Cái Khế cho biết, không riêng gì Nguyễn Văn Cừ mà cả tuyến đường Cách Mạng Tháng Tám cũng là con đường có mật độ tiểu thương lấn chiếm vỉa hè nhiều nhất:
“Người đi bộ không có lối đi, phải đi xuống làn đường dành cho xe máy, rất dễ xảy ra tai nạn. Tình trạng này ảnh hưởng đến mỹ quan trên tuyến phố. Qua vận động tuyên truyền một số hộ chấp hành tốt nhưng cũng có một số hộ cố tình không chấp hành. Chúng tôi đến lập biên bản vi phạm và xử phạt hành chính xử phạt. Xử phạt xong mà không thay đổi thì chúng tôi tiến hành cưỡng chế tháo dỡ”.
Không chỉ có chợ truyền thống mới lấn chiếm vỉa hè mà hiện nay chợ cóc xuất hiện trước các khu cụm công nghiệp đang tiềm ẩn nguy cơ tai nạn giao thông rất cao. Quốc lộ 1 đoạn qua phường Mỹ Xuyên có 1 điểm bát nháo là trước cổng Công ty TNHH Khánh Sủng. Tại đây, người mua – người bán sử dụng lòng lề đường làm nơi trao đổi hàng hóa, nhiều ô tô phải chạy lấn sang làn ngược chiều để tránh né. Ở phường này còn hàng loạt con đường có vỉa hè bị lấn chiếm, như: đường tỉnh 934, đường Triệu Nương, đường Lê Hồng Phong, đường Lê Lợi và các tuyến đường nội ô tại trung tâm chợ thuộc phường.
Bà Nguyễn Thị Ngọc Hà – Phó Trưởng phòng Kinh tế - Hạ tầng Đô thị phường Mỹ Xuyên cho biết: “Qua các đợt ra quân cũng tạo được đường thông hè thoáng và lập lại trật, tự mỹ quan đô thị. Những trường hợp mà chúng tôi đi làm việc thì không thấy có ai tái chiếm. Nhưng công tác quản lý vỉa hè của chúng tôi gặp nhiều khó khăn lắm, nhất là khi ý thức của một bộ phận người dân chưa cao, còn biểu hiện đối phó và tái diễn. Trong khi đó, lực lượng thực hiện chuyên môn lại mỏng, địa bàn rộng và chưa có xe chuyên dụng”.
Trên địa bàn TP. Cần Thơ, một số điểm xảy ra tình trạng lấn chiếm vỉa hè mang tính “cố hữu” có thể kể đến, như: trước cổng bệnh viện đa khoa Trung ương (đường Nguyễn Văn Linh), trước cổng bệnh Ung Bướu (đường Châu Văn Liêm). Chợ An Lạc (chợ sắt) thì “muôn năm” vỉa hè chưa có ngày được thông thoáng, chợ Tân An cũng tương tự như chợ An Lạc,…
Khi tiểu thương lấy hết phần đường vốn dành cho người đi bộ đã làm mất vẻ mỹ quan và gây cản trở giao thông cho phương tiện cơ giới. Đây cũng là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến những tình huống va chạm giao thông hoặc nguy hiểm đến tín mạng nếu có phương tiện bị lạc tay lái.
Ông Nguyễn Thái Bảo – Phó Chủ tịch UBND phường Tân An cho biết giải pháp “xóa sổ” nạn lấn chiếm vỉa hè tại chợ Hưng Lợi:
“Ở đây có hai lỗi phổ biến là tiểu thương lấn chiếm vỉa hè và người mua hàng đậu đỗ dưới lòng đường, ngồi trên xe để bên trong chợ đưa hàng ra. Trường hợp này gây mất an toàn giao thông và nguy cơ xảy ra tai nạn, ảnh hưởng đến tính mạng người dân. Diễn ra trong thời gian dài, ngành chức năng đã xử phạt nhiều lần và làm việc với BQL chợ nhưng vẫn không có chuyển biến. Bây giờ chúng tôi cử một tổ công tác đóng chốt ở đó, xử lý nghiêm không để tình trạng này tái diễn hoài”.
Một thách thức cho công tác lập tại trật tự vỉa hè và lòng lề đường là thiếu Đội Quản lý trật tự đô thị. Trước đây, Đội chuyên môn này trực thuộc UBND cấp huyện, thực thi pháp luật về trật tự xây dựng, quản lý lòng lề đường, vỉa hè, công cộng. Nhưng sau khi bỏ cấp huyện thì nhiều xã/phường không có lực lượng đứng chân, buộc cán bộ phải kiêm nhiệm nên hiệu quả chưa cao và chưa có đủ phương tiện phục vụ công tác kiểm tra, cưỡng chế những trường hợp cố tình vi phạm.
Điều này được Bà Nguyễn Thị Ngọc Hà – Phó Trưởng phòng Kinh tế - Hạ tầng Đô thị phường Mỹ Xuyên cho biết: “Trước đây khi còn Đội QLTTĐT thì hằng ngày họ đều có lịch nên công việc quản lý rất tốt. Nhưng sau sáp nhập, Đội này không còn, chúng tôi cũng không có xe chuyên dụng. Trước mắt, địa phương sẽ duy trì thường xuyên công tác kiểm tra và xử lý vi phạm, công khai, nh bạch và ứng dụng công nghệ camera giám sát. Chúng tôi tiếp tục quy hoạch và sắp xếp lại không gian vỉa hè hợp lý, chỗ nào dành cho người đi bộ sẽ được đảm bảo thông thoáng”.
Tiếp tục thực hiện công văn của UBND TP. Cần Thơ về việc tăng cường công tác quản lý công trình kết cấu hạ tầng giao thông và hành lang an toàn đường bộ trên địa bàn, công an xã/ phường đang tăng cường tuần tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm như lấn chiếm lòng đường. Quan điểm của xã/phường là kiên quyết xử lý dứt điểm việc lấn chiếm hành lang, vỉa hè để kinh doanh buôn bán, đặt biển quảng cáo, ô, bạt, tập kết vật liệu, để các loại xe lấn chiếm hành lang vỉa hè... tại các điểm khu chợ, trường học, các cơ sở thờ tự và các tuyến đường trên địa bàn.
Vỉa hè, lề đường là khu vực thường xuyên bị chiếm dụng phục vụ cho mục đích kinh doanh vì đây là khu vực công cộng, thông thoáng, lại không mất tiền thuê. Người đi bộ muốn đi thì phải đi xuống lòng đường, biết là nguy hiểm nhưng không còn cách nào khác. Trong nỗ lực xây dựng văn nh đô thị, nhất là việc “giành” lại phần đường cho người đi bộ phải được chính quyền các địa phương cứng rắn, quyết liệt hơn.
***
Vỉa hè của ai?
Của người đi bộ!
Nhưng xưa nay các nhà đều coi vỉa hè phía trước thuộc quyền sở hữu của mình rồi tùy tiện chiếm dụng, cho thuê kinh doanh. Tiếp sức cho “kinh tế vỉa hè” lan rộng là thói quen mua bán theo kiểu tấp xe vào sát lề rồi í ới gọi mua mớ rau, điếu thuốc. Để đảm bảo tính hiệu quả, bền vững trong việc kiên quyết lấy lại vỉa hè thì phải có cách tiếp cận, công cụ thực thi hợp lý.
Trước tiên, phải “củng cố” lại Đội Quản lý trật tự đô thị - lực lượng nồng cốt thực thi pháp luật về trật tự xây dựng, quản lý lòng lề đường, vỉa hè, công cộng đã bị phân tán sau khi bỏ cấp huyện. Việc cấp bách là thành phố nên xem xét cho phép xã/phường thành lập Trung tâm Đơn vị sự nghiệp công lập bao gồm nhiều lĩnh vực: Khuyến nông, trật tự đô thị, văn hóa,… Đi đôi với “mệnh lệnh” thành lập thì phải có kinh phí để trang bị phương tiện phục vụ công tác, mà cần nhất là xe chuyên dụng. Lực lượng này đứng chân tại địa phương, sẽ kiểm soát các khu vực “điểm nóng” lấn chiếm vỉa hè nhanh chóng.
Việc thực hiện quy định lập lại trật tự vỉa hè phải đảm bảo sự công bằng giữa người dân, tuyệt đối không có ngoại lệ vì sở hữu quan hệ. Hành vi trưng dụng trái phép vỉa hè như nhau, nhưng “chỗ phạt chỗ không” cũng dẫn đến sự hoài nghi, tạo sự mập mờ, khó hiểu trong dư luận. Việc xử phạt cần công khai từng trường hợp, tới người dân thông qua bảng tin của tổ dân phố. Kiên quyết không có vùng cấp, tịch thu hiện vật đến nơi đến chốn.
Để người dân thực hiện tốt, cán bộ, đặc biệt là cán bộ cơ sở phải nêu gương. Khó lòng thuyết phục người dân khi cán bộ dung dưỡng cho người nhà, người quen lấn chiếm vỉa hè. Không chỉ người dân ký cam kết mà cả lãnh đạo chủ chốt cấp phường/xã phải gắn sinh mệnh chính trị của mình với trách nhiệm cùng thành phố lập lại trật tự đô thị.
Nói như bà Nguyễn Thị Ngọc Hà – Phó Trưởng phòng Kinh tế - Hạ tầng Đô thị phường Mỹ Xuyên, chuyện lập lại trật tự vỉa hè phải tính đến cả an sinh xã hội. Địa phương phải tính đến chuyện chuyển đổi sinh kế cho các tiểu thương từ những tổ hợp chợ cóc, nếu họ là người yếu thế thì càng cần được bố trí một chỗ buôn bán ổn định và an toàn. Có như vậy mới hợp tình, hợp lý. Câu chuyện vỉa hè không chỉ là việc giữa người chiếm dụng vỉa hè và chính quyền. Không có người mua, ắt sẽ không có người bán. Số đông cần thay đổi thói quen tiện lợi, xì xụp ăn, uống nơi vỉa hè thậm chí dưới cả lòng đường. Và nếu đã đi chợ thì gửi xe vào bãi, chứ đừng đậu dưới lòng đường rồi í ới sẽ rất nguy hiểm cho chính mình và các phương tiện khác.
Chiến dịch lập lại trật tự vỉa hè, đường phố phải là việc thường xuyên, của toàn xã hội, đòi hỏi ý thức tự giác từ mọi tầng lớp Nhân dân chứ không riêng gì trách nhiệm của Chính quyền. Từ chỗ này, công tác tuyên truyền đi đôi với cách tiếp cận quyết đoán, hợp tình thì sẽ lấy lại được vỉa hè cho người đi bộ.