Thế nhưng, nhiều vùng đất làm nên danh tiếng ấy nay đã đổi thay, nhà cao tầng mọc lên thay ruộng đồng, ao đầm. Điều gì còn lại, điều gì đang dần mất đi – và chúng ta sẽ ứng xử thế nào với những giá trị từng làm nên bản sắc Thăng Long?
Ca dao Hà Nội xưa có câu
Dưa La, húng Láng, ngổ Đầm
Cá rô Đầm Sét, sâm cầm Hồ Tây
hay
Cốm Vòng, gạo tám Mễ Trì
Tương Bần húng Láng còn gì ngon hơn
Thời nhà Nguyễn, tỉnh Hà Nội xưa có ba làng La gồm: La Nội, La Ỷ, La Khê thuộc phủ Hoài Đức. Ngoài vải the, lụa vang danh thiên hạ, ba làng La còn thuộc nhóm “tứ danh hương” tức là đất học, có nhiều ngoài đỗ đạt khoa bảng. Nhưng ba làng la còn có sản vật quí là dưa hấu, dưa ở vùng này ruột đỏ au, vỏ mỏng, vị ngọt như đường.
Sau ngày sắp xếp lại phường xã 1-7-2025, các làng La nay thuộc phường Dương Nội và Hà Đông. Húng Láng thì quá nổi tiếng. Thời Trần, vua Trần Dụ Tông ham chơi đỏ đen đã ra đây trồng hành tỏi, rau húng bán lấy tiền thỏa mãn thú vui. Một thời phở bò, ến gà, bún vịt măng mà thiếu cọng húng Láng thì người sành ăn sẽ bỏ đi tìm quán khác.
Húng Láng có mùi thơm nhẹ, cay sâu nhưng mềm, không thơm hăng, nhạt vị như trồng ở nơi khác. Làng Láng ven sông Tô Lịch xưa nay thuộc phường Láng Thượng. Còn rau ngổ là loại mọc dại dùng để ăn sống.
Hà Nội có nhiều hồ đầm, cái tên Đầm trong câu ca dao chính là Đầm Mực, đầm này nằm trên đất làng Quỳnh Đô nay thuộc xã Vĩnh Quỳnh, Xưa Quỳnh Đô là làng vật nức tiếng kinh thành, người ta cho rằng, đô vật làng này luôn thắng các đối thủ vì ăn rau ngổ hái ở Đầm Mực. Và làng giữ kín không cho thiên hạ biết rau ngổ là vị thuốc có tác dụng giải độc, kháng viêm, hỗ trợ tiêu hóa.
Đầm Sét là đầm lớn ở phía nam Hà Nội, đầm này có giống cá rô chắc thịt vị đậm nấu với rau cải ăn một lần khó quên. Đầm Sét nay thuộc phố Giáp Nhị, phường Thịnh Liệt. Còn sâm cầm là giống chim xứ lanh khi mùa đông chúng di cư về phương nam, một số đậu ở Hồ Tây kiếm ăn. Sâm cầm từng là chim tiến vua nhưng mấy chục năm nay không còn.
Với cồm Vòng thì ai cũng biết. Loại cốm làm bằng lúa nếp non, qua nhiều công đoạn chế biến công phu của người làng Vòng đã trở thành thức quà mùa thu nổi tiếng cả nước. Gạo tám Mễ Trì xưa hạt nhỏ, trong khi cơm chín mở nắp mùi thơm khiến người ngoài ngõ cũng ngửi thấy, vì thế vua Lê Đại Hành cho đổi tên làng Anh Sơn thành Mễ Trì với nghĩa là ao gạo. Tương Bần không thuộc đất Hà Nội, nó là sản phẩm của Hưng Yên.
Ngoài ra Hà Nội còn rất nhiều sản vật nức tiếng như: bưởi Diễn, hồng xiêm Xuân Đỉnh, cá trắm đen, tôm càng đỏ hồ Tây, ngô Cổ Nhuế nướng thơm và ngọt như ngâm đường… Vì sao Hà Nội có nhiều sản vật nổi tiếng nhất là rau và quả?
Dân gian cho rằng do đất Hà Nội tốt. Có lẽ Lý Công Uẩn dời Hoa Lư ra lập kinh đô Kinh đô Thằng Long đã nhận ra nên ngài viết trong Chiếu dời đô “Vùng đất ấy muôn vật tươi tốt”. Cũng giống húng Láng nếu mang trồng ở đất khác không bao giờ có mùi vị như trồng trên đất Láng.
Hồng xiêm gốc gác ở Thái Lan, trồng trên đất Xuân Đỉnh ngọt thơm, khi chín không mềm nẫu, như có hạt cát li ti dọng trên lưỡi. Nhiều người chiết mang trồng đất lạ song quả chín khác hẳn. Bưởi Diễn gốc gác ở Đoan Hùng, Phú Thọ nhưng về đất Diễn nó bỗng thành một thứ bưởi khác, để lâu tôm không hề nát.
Ngày hôm nay, ca dao thì vẫn còn nhưng một số đã mất, một số mai một. Những vùng đất có sản vật quí nay san sát nhà cao tầng. Ứng xử thế nào đây?