Đây là hoạt động nhằm tuyên truyền, giáo dục truyền thống lịch sử văn hóa, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của Ba Vì nói riêng và cộng đồng các dân tộc Việt Nam nói chung để tri ân công đức của Đức Thánh Tản Viên Sơn. Đồng thời đẩy mạnh các hoạt động giới thiệu, quảng bá, xúc tiến phát triển các sản phẩm du lịch thế mạnh trên địa bàn huyện Ba Vì.
Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh được tổ chức hàng năm vào ngày 14 tháng giêng. Lễ hội gồm phần lễ và phần hội, bao gồm các nghi thức: rước nước từ sông Đà về đền Hạ; bao sái đồ thờ, hiện vật tại di tích đền Hạ, đền Trung; tế thỉnh Đức Thánh Tản Viên Sơn tại đền Hạ.
Ngày 11/2/2025 (tức ngày 14 tháng Giêng năm Ất Tỵ) là ngày chính lễ. Phần hội được tổ chức với các hoạt động văn hóa văn nghệ, tổ chức thi đấu các môn như: bóng chuyền da, bóng chuyền hơi, kéo co, bắn nỏ, đi cà kheo, bắn nỏ, đẩy gậy… của đồng bào các dân tộc trong và ngoài huyện tham gia.
Trao đổi với phóng viên VOV, ông Võ Tùng Lâm, Phó trưởng BQL Cụm di tích Đền Hạ, Đền Trung, Đền Thượng cho biết, đây là lễ hội truyền thống nên các nghi lễ vẫn như mọi năm. Đặc biệt, sau lễ hội để phục vụ người dân và du khách thập phương về chiêm bái, cầu tài, cầu lộc đầu năm, huyện Ba Vì sẽ tổ chức Liên hoan thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tại di tích Đền Hạ (xã Minh Quang, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội).
Ngoài ra, ông Võ Tùng Lâm cũng cho biết thêm, trong năm sau, lễ hội Tản Viên Sơn Thánh sẽ mở rộng hơn với quy mô cấp vùng (Phú Thọ, Hà Nội), thời gian lễ hội cũng kéo dài hơn mọi năm.
Trải qua 15 năm nỗ lực khôi phục, tôn vinh và quảng bá, những giá trị văn hóa truyền thống tại Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh, huyện Ba Vì luôn xác định rõ di sản văn hóa là cốt lõi của bản sắc dân tộc, tài sản vô giá giúp gắn kết cộng đồng, để luôn quan tâm, chỉ đạo bảo tồn và phát huy giá trị các lễ hội truyền thống, trong đó nổi bật là các hoạt động Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh tại cụm di tích đền Thượng, đền Trung, đền Hạ.
Năm 2018, Bộ VHTT&DL đã ghi danh Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
“Đây là dịp để giáo dục truyền thống mà Đức Thánh Tản Viên Sơn là 1 trong tứ bất tử đứng đầu Việt Bam sau đời vua Hùng và tín ngưỡng này đại diện cho toàn Việt Nam chúng ta. Cho nên đây là dịp để giáo dục truyền thống và góp phần bảo tồn văn hoá, phát huy giá trị di sản văn hoá vật thể và phi vật thể. Hoạt động văn hoá, văn nghệ của các dân tộc cũng rất đa dạng tại lễ hội! Có những đêm văn nghệ sử dụng nguyên liệu, vật liệu của người dân! Cùng lễ hội Tản Viên đây là hoạt động lưu giữ, bảo tồn, giáo dục, phát huy giá trị cũng là sản phẩm văn hoá độc đáo của Ba Vì khi phát triển du lịch…”, ông Lê Khắc Nhu, Trưởng phòng VH&TT huyện Ba Vì cho biết.
Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh được huyện Ba Vì tổ chức hàng năm đã trở thành một nét sinh hoạt văn hóa tinh thần đối với người dân địa phương. Tập quán thờ Tản Viên Sơn Thánh không chỉ tưởng nhớ tới người anh hùng văn hóa, vị Thánh đứng đầu trong “Tứ bất tử” của người Việt mà còn thể hiện ước vọng chinh phục tự nhiên, chiến đấu chống thiên tai, lũ lụt để bảo vệ mùa màng và cuộc sống cho Nhân dân. Tín ngưỡng thờ Tản Viên Sơn Thánh cũng góp phần khẳng định về sự tồn tại của thời đại Hùng Vương - Nhà nước đầu tiên trong tâm thức của người Việt.
Nhân dịp này, UBND huyện Ba Vì đã khai trương du lịch Ba Vì 2025 với mong muốn tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động giới thiệu, quảng bá, để phát triển các sản phẩm du lịch trên địa bàn. Đồng thời tăng cường sự hợp tác, giao lưu, xúc tiến phát triển các khu du lịch của huyện với cả nước và quốc tế, phấn đấu đưa dịch vụ du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của địa phương.