Những băn khoăn này đã được đặt ra tại hội thảo bàn về chuyển đổi mô hình thuế cho hộ kinh doanh vừa diễn ra tại Hà Nội.
Hộ kinh doanh đứng trước “bài toán” nh bạch và thay đổi thói quen
Từ ngày 1/1/2026, gần 5 triệu hộ kinh doanh trên cả nước sẽ bước vào một thay đổi căn bản trong cách thực hiện nghĩa vụ thuế: chuyển từ thuế khoán sang thuế kê khai. Đây là bước cải cách lớn nhằm tăng tính nh bạch, mở rộng cơ sở thuế và từng bước chuẩn hóa khu vực kinh tế hộ. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này đang đặt ra nhiều thách thức trong thực tiễn, đặc biệt với các hộ kinh doanh nhỏ, quen vận hành theo phương thức thủ công.
Những vấn đề này được phản ánh rõ tại Hội thảo “Giải mã chuyển đổi mô hình và kê khai thuế: Từ thực tiễn hộ kinh doanh” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam và Công ty Cổ phần Công nghệ KiotViet tổ chức chiều 16/12 tại Hà Nội.
Một trong những nút thắt lớn nhất khi hộ kinh doanh chuyển sang kê khai thuế là việc xác định và chứng nh nguồn gốc hàng tồn kho. Với những mặt hàng đã nhập từ nhiều năm trước, trong giai đoạn còn áp dụng thuế khoán, việc thiếu hóa đơn, chứng từ đang khiến không ít hộ lúng túng và lo ngại rủi ro pháp lý.
Bà Nguyễn Thị Thanh, ở phố Trần Duy Hưng, Hà Nội- hộ kinh doanh các sản phẩm chăn ga, gối đệm chia sẻ: "Khó để khăn lớn hiện nay của doanh nghiệp là vấn đề hàng tồn kho. Nhiều lô hàng tồn đã quá lâu, không còn đầy đủ hóa đơn, chứng từ kèm theo, khiến doanh nghiệp rất lo ngại. Khi trao đổi với cơ quan quản lý thuế, chúng tôi được yêu cầu phải có hóa đơn chứng nh nguồn gốc hàng tồn. Tuy nhiên, trên thực tế, các hóa đơn này chỉ được lưu giữ khoảng 2–3 năm. Những lô hàng tồn từ các năm trước đó, cụ thể như năm 2020 trở về trước -từ thời kỳ còn áp dụng thuế khoán, thì gần như không còn hóa đơn, chứng từ. Doanh nghiệp khi đó cũng không được hướng dẫn cụ thể để lưu giữ các giấy tờ liên quan, nên nay gặp rất nhiều vướng mắc".
Không chỉ vướng ở khâu chứng từ, nhiều hộ kinh doanh nhỏ cho rằng thách thức lớn nhất khi chuyển sang kê khai thuế là thay đổi thói quen quản lý. Từ cách nộp thuế “biết trước số tiền phải đóng” sang việc tự ghi chép doanh thu, chi phí, lập tờ khai định kỳ – một yêu cầu hoàn toàn mới với nhiều hộ.
Chị Ngọc Phương – chủ một hộ kinh doanh trên phố Lạc Long Quân nói: "Trước giờ nhà tôi nộp thuế khoán quen rồi, mỗi tháng biết trước phải đóng bao nhiêu. Sang kê khai thì đúng là nh bạch hơn, nhưng thú thật là chúng tôi không quen ghi chép sổ sách. Lãi – lỗ nhiều khi còn tính trong đầu, giờ bảo kê khai chi tiết thì cũng rất lo, sợ làm sai mà không biết".
Với các hộ kinh doanh dịch vụ ăn uống quy mô gia đình, áp lực chuyển đổi còn đến từ việc thiếu nhân lực chuyên trách. Chủ hộ vừa trực tiếp bán hàng, vừa phải học thêm về hóa đơn, phần mềm và kê khai thuế – những công việc trước đây gần như không tồn tại.
Chị Thu Trà – chủ quán phở ở phố Hoàng Hoa Thám bày tỏ: "Chủ trương thì chúng tôi ủng hộ, vì ai kinh doanh cũng muốn rõ ràng. Nhưng hộ nhỏ như quán phở, quán bún gia đình, một mình vừa nấu vừa bán, giờ lại phải học thêm kê khai, hóa đơn, phần mềm thì áp lực thực sự rất lớn."
Mong lộ trình mềm dẻo, lấy hỗ trợ làm trọng tâm
Từ những khó khăn thực tế, các hộ kinh doanh kiến nghị chính sách cần được thiết kế theo hướng linh hoạt hơn, chú trọng hỗ trợ trong giai đoạn đầu, thay vì đặt nặng yếu tố xử phạt.
Chị Hà Phương – chủ hộ kinh doanh trên phố Hoàng Cầu kiến nghị: "Kê khai thì chúng tôi sẵn sàng, nhưng thủ tục phải thật đơn giản. Mong có mẫu biểu gọn nhẹ, dễ hiểu, đừng giống như doanh nghiệp vì hộ kinh doanh rất khó theo kịp. Chúng tôi rất mong có giai đoạn chuyển tiếp rõ ràng, ít nhất 6 tháng đến 1 năm để hộ kinh doanh làm quen với việc kê khai. Thời gian đầu nên hướng dẫn, hỗ trợ là chính, chưa nên xử phạt ngay nếu hộ làm chưa đúng".
Ở góc độ chính sách, Phạm Ngọc Thạch, Phó Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho rằng, để cải cách thuế đi vào cuộc sống, cần đặt trọng tâm vào nâng cao năng lực tuân thủ của hộ kinh doanh, thay vì chỉ siết chặt chế tài:
"Trong giai đoạn hiện nay, để triển khai các quy định mới, VCCI kiến nghị rằng thời gian đầu cần tập trung vào việc hướng dẫn các hộ kinh doanh nắm bắt đầy đủ các quy định, qua đó giúp họ tuân thủ pháp luật tốt hơn. Đối với các quy định liên quan đến xử phạt, nên áp dụng theo hướng mang tính nhắc nhở, cảnh báo là chính trong giai đoạn ban đầu".
Theo các chuyên gia, chuyển sang phương pháp kê khai không chỉ là thay đổi cách nộp thuế, mà là bước chuyển về tư duy quản trị đối với khu vực hộ kinh doanh. Nếu được triển khai với lộ trình phù hợp, có hướng dẫn cụ thể và hỗ trợ công nghệ đúng mức, đây sẽ là nền tảng quan trọng để khu vực kinh tế hộ phát triển bền vững hơn, từng bước trở thành lực lượng chính thức, nh bạch của nền kinh tế.
Ngành thuế khẳng định sẽ tiếp tục tăng cường đối thoại, phân nhóm hỗ trợ và kết nối hộ kinh doanh với các giải pháp kế toán, kê khai phù hợp với quy mô hoạt động, nhằm giúp quá trình chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai diễn ra hiệu quả, đúng quy định và hạn chế tối đa những xáo trộn không cần thiết./.