Những ngày đầu thu, chuyến tàu “Hà Nội – 5 cửa ô” lăn bánh, mang theo âm hưởng xưa xen lẫn tiếng máy rì rì nhịp nhàng. Không chỉ là một chuyến đi, đó còn là hành trình trở về với ký ức, để mỗi hành khách thấy mình đang sống giữa dòng chảy của lịch sử.
“Lần đầu tiên tôi được ngồi trên chuyến tàu như thế này. Nội thất vừa hiện đại, vừa mang nét cổ kính. Tôi hiểu thêm về Hà Nội qua những cửa ô, qua từng câu chuyện được kể trên mỗi toa tàu.”
“Bước lên chuyến tàu này, tôi thấy như trở về với những năm tháng tuổi thơ. Những giai điệu xẩm, ca khúc về Hà Nội làm không gian như một thước phim quay chậm. Đây không chỉ là chuyến tàu, mà là hành trình của ký ức.”
Chỉ trong 2 năm, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam đã liên tiếp đưa vào khai thác nhiều đoàn tàu mới: từ tàu chất lượng cao Hà Nội – Đà Nẵng, Sài Gòn – Đà Nẵng, đến “Hành trình đêm Đà Lạt”, “Hoa phượng đỏ”, hay tàu nghỉ dưỡng SJourney Luxury với nội thất sang trọng đạt chuẩn quốc tế. Những sản phẩm này không chỉ phục vụ nhu cầu đi lại mà còn mở ra trải nghiệm du lịch độc đáo, khiến hành khách cảm thấy “đi tàu không chỉ để di chuyển, mà còn để tận hưởng”.
Nhờ đổi mới, từ chỗ thua lỗ triền ên, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam đã có lãi trở lại. Năm 2024 sản lượng hành khách đã vượt 7 triệu lượt, tăng 14%, vận chuyển hàng hóa đạt trên 5 triệu tấn, doanh thu vận tải tăng gần 11% chỉ trong 8 tháng đầu năm 2025. Ông Đỗ Văn Hoan, Chủ tịch HĐQT, Công ty CP Vận tải đường sắt chia sẻ:
"Thay đổi lớn nhất là thay đổi tư duy trong cách phục vụ, hướng tới nâng cao chất lượng, phục vụ hành hành trải nghiệm du lịch các vùng ền. Từ quan điểm đó chúng tôi đưa ra nhiều sản phẩm mới, đầu tư nâng cấp, cải tạo toa xe phù hợp hơn, với nhiều phân khúc từ bình dân cho tới cao cấp như các toa VIP – tàu Hoa phượng đỏ hay các ram tàu “Đoàn tàu 5 cửa ô”…được nhân dân đón nhận và quan tâm."
Không chỉ vận tải, công nghiệp đường sắt cũng tự tin nội địa hóa 70-80% công nghệ thế hệ mới. Các ga Sóng Thần, Kép, Cao Xá trở thành điểm trung chuyển quốc tế, rút ngắn thời gian vận chuyển hàng hóa đi châu Âu, Trung Á chỉ còn 2/3 so với đường biển. Bên cạnh đó, phong trào “Đường tàu – Đường hoa” đã phủ gần 250km hoa dọc tuyến, biến những cung đường thép thành dải cảnh quan tươi mới, gợi cảm hứng du lịch cộng đồng. Cùng với đó, nhà ga không còn đơn thuần là điểm đi – đến, mà trở thành không gian văn hóa, nơi triển lãm, trưng bày và tổ chức sự kiện. Trong đại dịch Covid-19, đường sắt còn khẳng định tính ưu việt khi lập các đoàn tàu chuyên biệt đưa dân phía Nam về quê an toàn, đồng thời vận chuyển ễn phí hàng ngàn tấn nhu yếu phẩm hỗ trợ ền Nam.
Đường sắt không chỉ đổi mới về phương tiện mà còn cả cách vận hành, hướng tới hệ thống kiểm soát vé điện tử đồng bộ toàn quốc. Tại ga Hà Nội, hành khách lần đầu trải nghiệm soát vé bằng sinh trắc học, rút ngắn thời gian làm thủ tục và thể hiện nỗ lực chuyển đổi số mạnh mẽ của ngành đường sắt. Chị Nguyễn Bích Hà, một hành khách hào hứng nói:
"Tôi thấy đây là điều rất tuyệt vời, việc nhà ga áp dụng công nghệ này giúp tiết kiệm thời gian, đồng thời thể hiện sự hiện đại, hòa nhập vào quá trình chuyển đổi số của Chính phủ và thể hiện nỗ lực đổi mới của ngành đường sắt."
Tất cả đều xuất phát từ việc thay đổi tư duy, lấy thay đổi tư duy là kim chỉ nam để đường sắt đổi mới toàn diện và vươn lên.
Ông Đặng Sỹ Mạnh, Chủ tịch HĐTV Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam khẳng định: "Nhận thức được rằng đường sắt không riêng của đường sắt mà nó mang trong mình rất nhiều di sản lịch sử, văn hóa, phải chia sẻ nó với cộng đồng. Nói cách khác đường sắt là của cộng đồng, của người dân, của đất nước, thậm chí những di sản của đường sắt là của nhân loại.
Đồng thời chúng tôi đổi mới tư duy đi tàu không chỉ là sự di chuyển đơn thuần mà đi tàu để trải nghiệm. Từ những thay đổi tư duy đó chúng tôi đã có những hành động cụ thể như đổi mới về con tàu, nhà ga, tuyến đường…bắt nhịp với thị trường, gắn liền với du lịch, được người dân và du khách trong và ngoài nước lựa chọn, đánh giá cao".
Từ di sản 144 năm, ngành đường sắt đang dấn bước trên hành trình chuyển đổi số, tái cơ cấu và mở rộng liên vận quốc tế. Đó không chỉ là cuộc cách tân của những đoàn tàu, mà còn là sự chuyển mình của cả tư duy quản trị – đưa đường sắt Việt Nam trở lại vị thế chủ lực trong hệ thống giao thông quốc gia.
Ngành đường sắt cũng đang khẩn trương chuẩn bị cho các dự án đường sắt mới. Đồng thời tái cơ cấu theo mô hình tập đoàn và triển khai khu tổ hợp công nghiệp đường sắt – trung tâm sản xuất, lắp ráp, sửa chữa, bảo hành toa xe và đầu máy. Song song, ngành đặc biệt chú trọng đào tạo nhân lực, liên kết với các trường trong và ngoài nước, sẵn sàng nguồn lực chất lượng cao để khi các công trình hoàn thành, có thể tiếp quản và vận hành ngay, đưa đường sắt Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới.
144 năm không phải là một quãng đường ngắn. Đường sắt Việt Nam đã từng là niềm kiêu hãnh, rồi có lúc chậm nhịp, tưởng như bị bỏ lại phía sau trên đường đua với hàng không và đường bộ. Nhưng hôm nay, giữa những tiếng còi tàu vẫn vang vọng, ngành đường sắt đang trở lại với một diện mạo mới – hiện đại hơn, sáng tạo hơn và đầy khát vọng bứt phá.
Đây cũng là góc nhìn của VOV Giao thông: “Đường sắt – đổi mới để trở lại đường đua”.
144 năm tồn tại, đường sắt Việt Nam từng là “xương sống” của vận tải Bắc – Nam, rồi dần lép vế trước đường bộ và hàng không. Nhưng thay vì lặng lẽ chấp nhận, ngành đã chọn cách thức tỉnh: thay đổi tư duy để tự cứu mình.
Đoàn tàu “5 cửa ô”, tàu nghỉ dưỡng SJourney, công nghệ soát vé sinh trắc học… không chỉ là những sản phẩm đẹp đẽ để trưng bày. Đó là tuyên ngôn của một ngành giao thông tưởng như già cỗi, rằng họ sẵn sàng lột xác để chinh phục cả khách du lịch lẫn nhà đầu tư. Từ nhà ga – từng chỉ là điểm trung chuyển – nay đã trở thành không gian trải nghiệm, triển lãm văn hóa, thậm chí điểm check-in của giới trẻ.
Đường sắt đã chứng nh: hạ tầng có thể cũ, nhưng tư duy không được cũ. Tăng trưởng doanh thu hai con số, hàng loạt dự án liên vận quốc tế, nội địa hóa công nghệ… tất cả xuất phát từ việc dám thay đổi cách phục vụ, coi hành khách là trung tâm, coi trải nghiệm là giá trị.
Thế nhưng, để đường sắt bứt phá thành trụ cột vận tải quốc gia, những nỗ lực tự thân là chưa đủ. Hệ thống đường sắt hiện vẫn đang “chạy” trên nền hạ tầng cũ, mạng lưới 3.222 km, với 7 tuyến chính, dù trải dài qua 23 tỉnh thành, nhưng chất lượng vẫn hạn chế, tốc độ chưa đủ cạnh tranh. Để có hệ thống đường sắt hiện đại, đồng bộ, cần những khoản đầu tư khổng lồ, cần cơ chế đủ mạnh để huy động vốn xã hội hóa, cần sự kiên định của Chính phủ trong quy hoạch và chính sách.
Đường sắt đã cho thấy: họ không ngủ quên, không buông xuôi. Họ đã và đang chuyển mình. Câu hỏi còn lại: các nhà làm chính sách, có dám đặt cược cho một ngành giao thông xanh, an toàn và bền vững – hay sẽ tiếp tục để đường sắt tự bươn chải trên nền hạ tầng cũ kỹ?
Nếu được tiếp sức, không lý do gì để những đoàn tàu Việt Nam không vươn tầm thế giới, trở thành niềm tự hào mới của giao thông quốc gia. Bởi đổi mới đã bắt đầu, vấn đề chỉ là: chúng ta có đủ mạnh mẽ để biến khát vọng thành hiện thực hay không.