Giá lúa sụt giảm rơi đúng vào vụ Đông Xuân, vụ lớn nhất trong năm nên sau Tết, nông dân ra đồng với tâm trạng nặng trĩu nỗi lo. Đến cánh đồng chuyên canh giống Đài Thơm 8 ở xã Đông Thuận, huyện Thới Lai, TP. Cần Thơ, bắt gặp ông Lê Phước Thiện vừa bán xong 4 tấn lúa với giá 6.400 đồng/kg. Ông Thiện kể, năm nay giá lúa đã sụt 1.000 đồng/kg, sau khi trừ chi phí ông vẫn có lãi nhưng ít hơn mọi năm.
Đông Xuân là vụ chính trong năm nhưng nông dân canh tác cũng không thuận lợi, năng suất không bằng mọi năm, nay lại thêm giá cả sụt giảm nên nông dân kém vui: “Thời tiết năm nay không thuận lợi, rầy với đạo ôn nhiều, năng suất 17 bao/công. Giá lúa cũng không được cao nữa, có 6.400 đồng mà Đài Thơm 8. Nông dân năm nay làm chắc 1 công lời chừng 500.000 đồng, so với mọi năm giá lúa năm nay rẻ, bán được hơn 7.000 đồng”.
Tại Sóc Trăng – thủ phủ gạo ngon của ĐBSCL, nông dân cũng phập phồng khi lúa chính tới. Bà Nguyễn Thị Ngọc Hà, ngụ xã Tân Thạnh, huyện Long Phú cho biết, trước khi thu hoạch khoảng 1 tuần, thương lái đặt cọc 7.400 đồng/kg, nhưng đến ngày thu hoạch giá bất ngờ lao dốc, thương lái chỉ thu mua với giá 6.500 đồng/kg, nếu không bán thương sẽ bỏ cọc:
“Lúa giảm nhiều quá, nếu mình không bán thì họ sẽ buôn cọc luôn. Lúa tới ngày cắt rồi mà mình đi kiếm lái, cò nữa thì rất là khó, mà kiếm được thì giá cũng không cao hơn bao nhiêu. Thời gian mình neo trên ruộng nếu lỡ có trời mưa tiếp tục một hai cơn nữa thì lúa đổ ngã, sẽ thất thu, rất khó”.
Vụ lúa Đông Xuân toàn vùng xuống giống hơn 1,5 triệu hecta, đây được xem là vụ lúa quan trọng nhất trong năm với sản lượng, năng suất, chất lượng lúa đều đạt. Tuy nhiên, giá gạo xuất khẩu giảm đã tác động trực tiếp đến thu mua, tiêu thụ lúa Đông Xuân. Cùng với đó là sự thiếu liên kết giữa người dân, doanh nghiệp trong chuỗi sản xuất khiến thị trường lúa gạo ở vùng ĐBSCL trồi, sụt, bấp bênh.
Theo Hiệp hội lương thực Việt Nam, nguyên nhân giá gạo xuất khẩu Việt Nam sụt giảm là do giá gạo xuất khẩu của Ấn Độ giảm mạnh khiến các nước xuất khẩu gạo cũng phải giảm theo. Từ cuối tháng 2 đến nay, giá gạo trắng xuất khẩu sang thị trường Philippines được bán với giá 450 USD/tấn, giảm 100 USD so với đầu năm 2025, và giảm 170 USD so với bình quân của năm 2024. Giải pháp lúc này là thu mua tạm trữ, hạn chế bán ra ồ ạt để chờ giá cả thay đổi.
Ông Đỗ Hà Nam – Phó Chủ tịch Hiệp hội lương thực Việt Nam cho biết: “Do hiệu quả xuất khẩu gạo rất thấp, nên mong muốn là Ngân hàng Nhà nước xem xét cho lãi vay từ xuất khẩu gạo ở mức thấp nhất có thể được, cho phép các doanh nghiệp xuất khẩu, doanh nghiệp cung ứng gạo, nông dân được vay thế chấp bằng hàng hóa như lúa gạo.
Đề nghị Bộ Công Thương kích hoạt giá sàn theo Nghị định 107, mức hiệp hội đề nghị là 500 USD/tấn (giá FOB). Đề nghị Bộ Công Thương tăng cường hơn nữa vấn đề kiểm tra các doanh nghiệp xuất khẩu gạo, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất lúa gạo, chế biến nhưng lại chỉ đi thu mua mà không tham gia xuất khẩu nhằm hạn chế giá bán”.
Theo Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường ( Bộ Nông nghiệp và Môi trường) thì thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam vẫn là Philippines, Indonesia, Trung Quốc, Châu Âu, Mỹ. Tuy vậy, giá xuất khẩu gạo của Việt Nam giảm nhiều so với thời điểm cuối năm 2024, giá xuất khẩu trung bình khoảng 500 USD/tấn, loại gạo 5% tấm, 10% tấm vẫn ở mức thấp so với cùng kỳ.
Dự báo từ cơ quan chức năng, xuất khẩu gạo của Thái Lan sẽ giảm khoảng 24%, xuống còn 7,5 triệu tấn trong năm nay. Trong khi đó dự kiến xuất khẩu gạo năm nay của Ấn Độ đạt khoảng 22 triệu tấn gạo, giữ vị trí nhà xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, giá gạo của Ấn Độ cạnh tranh hơn so với Việt Nam và Thái Lan, gây áp lực lên giá gạo thế giới.
Giải pháp cho ngành hàng lúa gạo hiện nay là tháo gỡ khó khăn trong xuất khẩu, cùng với đó là xúc tiến thương mại tại các thị trường Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản. Tập trung vào các giống lúa chất lượng cao như Jasne, ST24, ST25 và các giống lúa đặc sản để xây dựng, phát triển thương hiệu gạo.
Ông Ngô Hồng Phong - Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường cho biết: “Các tỉnh đảm bảo kế hoạch sản xuất theo mùa vụ để đảm bảo nguồn cung. Đặc biệt là các tỉnh chỉ đạo các hiệp hội, các doanh nghiệp mở rộng hơn nữa phạm vi đề án lúa chất lượng cao tại khu vực ĐBSCL, tham gia đề án này cũng là giải pháp giảm chi phí cũng như tăng giá thành sản phẩm gạo của chúng ta lên. Về phía Bộ Công Thương với vai trò xúc tiến thương mại và phát triển thị trường thì cập nhật các quy định, cũng như tận dụng các ưu đãi của FTA thế hệ mới đã ký kết”.
Trước tác động của diễn biến cung cầu thế giới, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Công điện số 21/CĐ-TTg ngày 4/3/2025 về việc điều hành đảm bảo cân đối cung cầu lúa gạo trước diễn biến thị trường thế giới và trong nước. Theo đó, Công điện yêu cầu Bộ Nông Nghiệp và Môi Trường phối hợp với các Bộ, Ngành và địa phương theo dõi sát diễn biến thị trường gạo thế giới, nhất là sự điều chỉnh chính sách tại các nước xuất khẩu gạo lớn như Ấn Độ, Thái Lan…; nắm bắt nhu cầu nhập khẩu gạo tại các thị trường còn nhiều dư địa như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Châu Phi; cung cấp, cập nhật thông tin tới các địa phương, doanh nghiệp để có những điều chỉnh kịp thời kế hoạch sản xuất, xuất khẩu phù hợp với diễn biến thị trường.
Việt Nam là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, chất lượng gạo đang cải thiện, thị trường xuất khẩu rộng mở, chính sách của Nhà nước hỗ trợ nông nghiệp ngày càng được chú trọng. Nhưng nghịch lý là giá gạo cứ trồi sụt thất thường, người trồng lúa phải thường xuyên đối diện giá lúa bấp bênh.
Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến đời sống của hàng triệu nông dân mà còn tác động tiêu cực đến chuỗi giá trị ngành lúa gạo và xuất khẩu. Để giá lúa không chập chờn, chỉ còn cách phải áp dụng nhiều biện pháp “nghiêm khắc” trong khâu thu mua và xuất khẩu.
Giữa tháng 1/2024, nông dân từng reo vui vì có giá gạo đắt đỏ nhất thế giới khi giá gạo 5% tấm của Việt Nam xuất khẩu đạt 653 USD/tấn. Mức giá cao hơn hẳn so với các quốc gia xuất khẩu cùng chủng loại như Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan. Giá gạo xuất khẩu tăng mạnh, doanh nghiệp tranh mua và đẩy giá lúa lên mức cao ngất ngưởng kỷ lục 8.500 - 9.000 đồng/kg, bà con nông dân lời “khẳm túi”.
Nhưng mừng vui chưa bao lâu thì đến tháng 5/2024, hai doanh nghiệp xuất khẩu gạo của Việt Nam trúng thầu bán gạo cho Indonesia với giá chỉ 563 USD, thấp hơn 16 USD/tấn so với giá chào bán ban đầu. Từ kiểu làm “chụp giật” tự hạ giá bán gạo của doanh nghiệp kéo theo hệ lụy là khách hàng nước ngoài quay sang ép giá xuất khẩu khiến giá lúa gạo Việt Nam chựng lại rồi liên tục tuột dốc không phanh.
Rõ ràng câu chuyện giá lúa gạo của Việt Nam tuột dốc xuống tận đáy, ngoài tác động của cung cầu thị trường lúa gạo thế giới khi Ấn Độ và một số quốc gia khác nới lỏng lệnh cấm xuất khẩu gạo, còn do tình trạng quản lý không tốt, vấn nạn kinh doanh “chụp giật”, cạnh tranh không lành mạnh, bán phá giá của chính các thương nhân xuất khẩu gạo của chúng ta gây nên.
Để thị trường lúa gạo ổn định cần triển khai ngay các giải pháp. Trước mắt phải tăng cường thanh tra, kiểm tra lập lại trật tự trong kinh doanh lúa gạo, ngăn chặn triệt để tình trạng doanh nghiệp xuất khẩu gạo mạnh ai nấy “bán đổ, bán tháo” để cạnh tranh không lành mạnh như vừa qua. Kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp thể hiện trách nhiệm chung tay giữ giá lúa gạo. Về lâu dài, Nhà nước phải tổ chức lại sản xuất, nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo bền vững. Kếtt nối chặt chẽ giữa nông dân, doanh nghiệp, hợp tác xã; đầu tư hạ tầng kho bãi, logistics, giảm chi phí trung gian. Hỗ trợ nông dân áp dụng khoa học kỹ thuật, chuyển đổi số trong nông nghiệp.
Bên cạnh đó, cần Thiết lập quỹ bình ổn giá lúa phù hợp với cơ chế vận hành của thị trường, hướng dẫn doanh nghiệp kinh doanh có trách nhiệm. Ngân hàng cần đổi mới chính sách tín dụng, tăng hạn mức vay và lãi suất hấp dẫn trong những thời điểm cần thiết như hiện nay để nông dân, doanh nghiệp có đủ nguồn lực tài chính ổn định thu mua giữ lúa gạo lại trong kho khi thị trường chưa tốt.
Giữ giá lúa ổn định không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà cần sự chung tay của doanh nghiệp và cả người nông dân. Chỉ khi có định hướng đúng và quyết tâm thực hiện, ngành lúa gạo nước ta mới phát triển bền vững, giúp hàng triệu nông dân yên tâm gắn bó với cây lúa và làm giàu được từ cây lúa.