Ngày 18/3/2025, chợ chính thức được công nhận là di tích cấp thành phố, một sự công nhận muộn màng nhưng xứng đáng cho nơi đã neo giữ quá nhiều kỷ niệm của người Sài Gòn. Nhưng dù có thêm danh hiệu, chợ Tân Định vẫn cứ mềm mại, thân quen như thế: một góc thành phố nơi thời gian chảy chậm hơn, nơi từng bước chân đều có thể dẫn người ta về với những ngày xưa cũ.
Sáng tinh mơ ở đoạn Hai Bà Trưng – Nguyễn Hữu Cầu, ánh nắng dịu như một hơi thở, ánh sáng ấy mỏng như lớp lụa được phơi qua nhiều mùa. Khẽ chạm vào nhà thờ hồng, len xuống mái ngói chợ Tân Định và đánh thức cả một góc phố đã quen sống chậm từ nhiều thập kỷ. Mùi vải, mùi hồ, mùi tiêu rang và cả mùi nắng treo trên mái ngói… hòa vào nhau thành thứ hương rất “Tân Định”.
Chỉ cần đứng đây vài phút, người ta biết ngay mình đang chạm vào phần Sài Gòn cũ phần mềm mại nhất của thành phố.
Chợ Tân Định hình thành từ đầu thế kỷ XX, từng là nơi thương hồ ền Nam tụ họp mỗi sớm mỗi chiều. Qua bao thập kỷ, mái vòm cao, phách gỗ cũ và những ô cửa hình quạt vẫn giữ lại dáng vẻ trầm tĩnh rất riêng. Người sống lâu năm kể rằng ngày xưa, chỉ cần bước qua cổng là ngửi thấy mùi vải mới từ ghe hàng. Bên trong, nhịp sống chậm mà ấm: người gấp vải, người cân tiêu, người lựa tôm khô; tiểu thương quen khách đến mức chỉ nghe bước chân cũng biết họ tìm gì, như thể cả chợ đã thuộc về nhau từ rất lâu.
Hiện chợ có 885 sạp với 1.013 hộ, một con số cho thấy sức sống bền bỉ của mô hình chợ truyền thống giữa thời buổi mua sắm hiện đại. Lượng khách du lịch tăng mạnh trong những năm gần đây khiến chợ rộn ràng hơn nhưng đồng thời cũng đặt ra không ít thách thức cho việc gìn giữ.
Anh Khánh Du, Phó Ban quản lý chợ, chia sẻ: “Về giá trị văn hoá của chợ Tân Định… chúng tôi đang đặt nặng vấn đề phải gìn giữ và phát huy. Hiện nay, khi chúng tôi được công nhận, chúng tôi cũng đang có một số phương án để bảo tồn, duy tu, cải tạo di tích.”
Quản lý một khu chợ hơn trăm tuổi không chỉ là giữ mái ngói hay mảng tường. Cái khó nhất là giữ được “hồn chợ” – thứ không nằm trong bản vẽ hay hồ sơ di tích mà nằm trong từng bước chân, từng tiếng rao của người buôn bán.
Ở dãy hàng khô, cô Nguyễn Thị Thoa là một trong những tiểu thương gắn bó lâu năm cùng với chợ. Cô kể mình bước chân vào chợ từ những ngày chỉ bán đường và đậu, rồi theo sự phát triển của thời gian mà mở rộng sạp hàng. Giờ cô bán đầy đủ các loại hạt, đồ khô, bánh mứt, mọi thứ để phục vụ trọn nhu cầu người đi chợ. Nhưng điều khiến cô gắn bó không phải là hàng hóa, mà là cảm xúc.
Cô tâm sự: “Thời gian ở chợ nhiều hơn ở nhà, nên có lẽ những tình cảm, yêu mến ngôi chợ của mình nó rất nhiều… đi kinh doanh buôn bán là một phần không thể thiếu trong con người của mình.”
Sống với chợ nên cô nhìn thấy rõ sự thay đổi từng ngày. Khách nước ngoài đến nhiều hơn, người bán cũng phải điều chỉnh cách giao tiếp, cách bài trí, cách giữ sạp sạch sẽ hơn. Nhưng phía sau những thay đổi ấy vẫn là cốt lõi của sự chân thành, điều làm nên bản sắc Tân Định.
Buổi chiều, nắng đổ xuống mái ngói đỏ, lách qua những khe tường cũ rồi rơi lên các xấp vải xếp cao như những tầng ký ức. Ở dãy vải, chị Hồng Linh một tiểu thương dù mới gắn bó với chợ gần 10 năm lại tự hào về chất liệu Việt Nam thứ mà chị tin rằng khách đến một lần rồi sẽ nhớ mãi:
“Những người đã biết đến vải Việt Nam của mình, họ đã sử dụng qua rồi, nó mát mẻ, thoải mái, họ rất thích. Khi họ mặc xong rồi, họ vẫn quay lại lấy chất liệu vải đó, họ thích mặc cái đó hơn. Việt Nam mình sản xuất lụa tơ tằm là số 1 rồi.”
Đi xa hơn một chút, ở góc chợ nơi ánh sáng cuối ngày cũng dần dịu đi, cô Hà đang dọn sạp guốc – nghề mà cô đã gắn bó hơn ba mươi năm như một phần đời của mình. Mỗi đôi guốc được xếp ngay ngắn, nhẹ nhàng như chính cách cô trân trọng cái nghề đã nuôi sống gia đình bao năm qua.
“Bán ba mươi mấy năm rồi mình cũng mến chợ lắm chứ. Cuộc sống mà, nhờ cái sạp guốc này hồi nào giờ không có làm giàu nhưng mà nó nuôi mình, sống được, kiếm tiền chợ.”
Ngày 21/11 vừa qua, khi UBND phường Tân Định tổ chức lễ công nhận và gắn biển Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Thành phố, không khí trong chợ như một ngày hội. Người mua người bán nhìn nhau bằng ánh mắt rạng rỡ như thể sự nhẫn nại suốt bao thập kỷ cuối cùng cũng được đặt đúng chỗ.Tin vui ấy lan nhanh đến từng sạp, từng góc nhỏ. Có tiểu thương rưng rưng nước mắt, có người lặng lẽ cười suốt cả buổi sáng vì thấy lòng mình được an ủi.
Cô Thoa kể lại: “Hầu như cả chợ, tiểu thương rất vui. Ngày hôm đó, ai cũng nhộn nhịp, phấn khởi trong lòng vì cảm nhận được những cái mà mình tích tụ bao lâu nay đã có một kết quả rất tốt đẹp.”
Khi đêm xuống, chợ Tân Định khép lại bằng những tiếng kéo bạt, tiếng tắt đèn, tiếng bước chân nặng dần của người bán sau một ngày dài. Nhưng hơi ấm của chợ không tắt theo đèn. Nó còn đọng lại trong từng khe tường, từng vạt nắng còn sót lại, từng câu chuyện phiếm mà tiểu thương chuyện trò cùng nhau mỗi sáng mở sạp.
Sài Gòn luôn đổi thay. Nhưng giữa những rộn ràng ấy, chợ Tân Định vẫn tồn tại như một điểm neo an lành, nơi thời gian chảy chậm hơn, nơi người ta tìm thấy một phần của mình trong những điều bình dị nhất.
Không ai nói ra, nhưng ai từng ghé chợ đều hiểu: chợ Tân Định không chỉ là nơi mua bán. Nó là ký ức của thành phố. Và chừng nào còn những bước chân tìm về, ngôi chợ ấy sẽ vẫn được sống và vẫn được yêu, theo đúng cách của Sài Gòn suốt hơn trăm năm qua.
SỐNG Ở SÀI GÒN: TP.HCM những ngày cuối năm và những bước chân đi qua mùa gió
Những ngày cuối năm, Sài Gòn - TPHCM trở nên dịu dàng hơn bởi những cơn gió se lạnh, đủ để người ta cảm nhận mùa xuân đang đến gần nhưng không kịp níu lại giữa nhịp sống hối hả. Trong dòng người tấp nập chạy đua với công việc, có những háo hức được về quê đón tết, nhưng cũng có những nỗi buồn lặng lẽ của người phải gác lại chuyến trở về vì một năm kinh tế khó khăn. Và giữa tất cả, vẫn hiện lên trọn vẹn tấm lòng hướng về ền Trung ruột thịt sau những cơn bão tàn phá.
Cuối năm ở Sài Gòn – TP.HCM luôn đến theo một cách rất riêng. Không có cái lạnh buốt da thịt như ền Bắc, cũng chẳng đủ giá rét để người ta quấn khăn và co ro trong lớp áo dày. Sài Gòn chỉ đủ lạnh để một cơn gió thoảng qua làm người ta khựng lại và mỉm cười thầm nghĩ: “À, lại thêm một năm nữa sắp trôi qua rồi.”
Những cơn gió ấy mong manh, ngắn ngủi, không níu chân ai được lâu. Chúng đến như lời thì thầm báo hiệu mùa xuân đã rất gần, rồi bị xua đi chóng vánh bởi nhịp sống hối hả vốn không bao giờ ngủ của thành phố này. Người ta vẫn chen nhau qua từng ngã tư, vẫn ệt mài “chạy đua” với những đơn hàng cuối, với những kế hoạch còn dang dở, với những mục tiêu phải kịp hoàn thành trước khi năm cũ khép lại. Mỗi người vội vã theo cách của riêng mình, không ai chậm lại, kể cả gió.
Sài Gòn dịp cuối năm có một vẻ đẹp rất lạ. Đó là vẻ đẹp của sự tất bật nhưng không hỗn loạn, đông đúc nhưng không ngột ngạt, ồn ã nhưng lại khiến người ta thấy ấm áp kỳ lạ. Có thể vì ai cũng đang mang trong mình một niềm hy vọng vào những điều tốt đẹp hơn ở một năm mới, đủ để xua tan cả mệt mỏi của một năm bộn bề phía sau.
Giữa dòng người tấp nập ấy, mỗi người lại mang một câu chuyện. Có những bước chân đi nhanh hơn, nhẹ hơn vì háo hức đếm từng ngày để được lên xe về quê. Một năm làm việc tất bật, mệt mỏi bao nhiêu cũng dường như tan biến hết khi nghĩ đến giây phút được ngồi bên mâm cơm gia đình, được nghe tiếng cười của người thân, được trở lại với những con đường cũ đã đi qua suốt tuổi thơ. Họ gom góp từng đồng, cân đong từng món quà nhỏ để đem theo về quê, như cách người Sài Gòn vẫn luôn làm, đó là giản dị mà chan chứa tình thương.
Nhưng cũng có những người, cuối năm lại chọn lọc niềm nhớ để giấu vào một góc nào đó. Bởi Tết năm nay, họ không thể về. Một năm kinh tế khó khăn khiến nhiều người đành ở lại thành phố để tiếp tục mưu sinh, gác lại chuyến xe quê vốn là điều thiêng liêng nhất. Tuy còn khoảng 2 tháng nữa mới đến tết, nhưng có người đã đăng ký làm thêm đến tận 28, 29 Tết; có người nhận ca xuyên Tết để kiếm thêm chút tiền gửi về. Những bộn bề ấy khiến Tết trở nên xa hơn, mỏng manh hơn.
Sài Gòn là vậy, rộng lớn để bao dung tất cả, nhưng cũng đủ thân quen để giữ lại những nỗi niềm riêng tư của mỗi người.
Nhưng những ngày cuối năm này, Sài Gòn còn có thêm một nỗi niềm khác, đó là hướng về ền Trung ruột thịt. Dù ai có vội vã đến đâu, nhưng câu chuyện về những cơn bão nối tiếp nhau tràn qua ền Trung vẫn khiến người Sài Gòn chậm lại một nhịp. Nơi đó, bao mái nhà bị cuốn trôi, bao phận người chông chênh sau bão. Sài Gòn chưa bao giờ quay lưng với những nỗi đau ấy.
Bạn sẽ thấy ở nhiều con hẻm, những thùng quyên góp đặt ngay ngắn, người đi đường dừng lại đôi chút, góp vài tờ tiền lẻ nhưng chứa đầy tấm lòng. Và có rất nhiều nơi tổ chức những đợt vận động cứu trợ, áo phao, mì gói, nước sạch… từng chút một được gửi gắm. Có người góp tiền, có người góp công, có người chỉ biết gửi lời cầu bình an, nhưng tất cả đều xuất phát từ một trái tim chung, đó là mong ền Trung sớm đứng dậy sau đau thương, mất mát.
Trong khoảnh khắc ấy, Sài Gòn đẹp lạ thường. Đẹp bởi sự sẻ chia. Đẹp bởi những điều chân thành, mộc mạc mà thành phố này vẫn luôn âm thầm giữ lại cho riêng mình.
Cuối năm, người ta thường nhìn lại rồi nhìn về phía trước, Sài Gòn cũng vậy. Dù trải qua bao biến động, thành phố này vẫn luôn bền bỉ tiến về phía trước, mang theo cả hy vọng, cả mệt mỏi, cả những câu chuyện chưa kịp kể. Nhưng chính những điều rất đời thường ấy lại làm nên một Sài Gòn không lẫn vào đâu được, nhộn nhịp mà ấm áp, vội vàng mà vẫn dịu dàng, rộng lớn mà vẫn đủ gần gũi để bao người lựa chọn ở lại, để rồi yêu lúc nào không hay.
Và khi một cơn gió cuối năm bất chợt lướt qua, bạn sẽ hiểu rằng, giữa bộn bề, Sài Gòn vẫn luôn biết cách chạm nhẹ vào lòng người, nhắc rằng mùa xuân đang đến rất gần, một mùa xuân của hy vọng, của trở về, của sẻ chia và của những yêu thương nhỏ bé nhưng bền bỉ như chính thành phố này.