Thế nhưng, thành phố đang ngày một “nghèo” cây xanh, khi những tán cây dần nhường chỗ cho các công trình mới, để lại nỗi trăn trở về không gian sống và phận đời mưu sinh giữa phố thị ngột ngạt.
Dưới cái nắng cuối năm của Sài Gòn, dòng người vẫn cuồn cuộn trôi giữa phố xá, xe cộ ken đặc, tiếng còi, tiếng máy nổ hòa vào hơi nóng bốc lên từ mặt nhựa đường. Cuộc mưu sinh những ngày cận Tết dường như càng thêm tất bật. Ai cũng vội, cũng gấp, như thể chỉ chậm một nhịp là sẽ bị dòng đời hối hả bỏ lại phía sau.
Trong khoảnh khắc chờ đèn đỏ, giữa ngã tư đông nghẹt người, thứ mà người ta thèm nhất không phải là một quán cà phê mát lạnh hay một bữa cơm đủ đầy, mà chỉ đơn giản là một bóng mát. Một tán cây đủ rộng để che đi cái nắng bỏng rát đang trút xuống vai áo. Có người bán hàng rong nép sát vào gốc cây bên lề đường, tranh thủ nghỉ chân vài phút. Có chú xe ôm công nghệ tắt máy, dựng xe, chợp mắt vội vàng dưới bóng cây hiếm hoi còn sót lại. Bóng mát lúc ấy không chỉ là sự che chở của thiên nhiên, mà còn là khoảng thở ngắn ngủi cho những phận đời đang mải ết mưu sinh.
Cây xanh với người thành phố, đôi khi chỉ được nhận ra khi nó không còn nữa. Người ta quen với việc đi qua những con đường rợp bóng cây, quen với cảm giác dịu mát khi nắng bị chặn lại trên cao. Cho đến một ngày, hàng cây bị đốn hạ để nhường chỗ cho một công trình mới, một con đường mở rộng, một dự án mang tên “phát triển”. Khi ấy, khoảng trống hiện ra không chỉ trên vỉa hè, mà cả trong ký ức của những người từng gắn bó với con đường ấy.
Theo đánh giá của Bộ Xây dựng, tỷ lệ đất cây xanh công cộng tại TP.HCM hiện thấp nhất trong các đô thị của cả nước, chỉ khoảng 0,55 mét vuông mỗi người, trong khi tiêu chuẩn của một đô thị đặc biệt là khoảng 15 mét vuông mỗi người. Con số khô khan ấy, khi đặt vào đời sống thường nhật, lại trở nên rất thật. Đó là những ngã tư không còn bóng cây để người ta dừng xe tránh nắng.
Đó là những khu dân cư mới san sát nhà cao tầng nhưng hiếm hoi mảng xanh cho trẻ con chạy nhảy, cho người già tản bộ. Đó là những buổi trưa oi ả, thành phố như một chiếc lò nung khổng lồ, giữ chặt hơi nóng và xả ra thứ không khí ngột ngạt, khó thở.
Những ngày gần đây, khi thông tin về ô nhiễm không khí liên tục xuất hiện, có lúc Sài Gòn - TP.HCM nằm trong top những đô thị ô nhiễm nhất thế giới, người ta mới giật mình nhận ra rằng sự thiếu vắng cây xanh không chỉ là chuyện bóng mát.
Cây xanh từng là lá phổi âm thầm của thành phố, lọc bụi, điều hòa không khí, làm dịu đi cái nóng và cả nhịp sống vội vã. Khi lá phổi ấy teo tóp dần, thành phố cũng trở nên mệt mỏi hơn, dễ cáu gắt hơn, và con người thì phải gánh chịu những hệ lụy mà chính mình góp phần tạo ra.
Thế nhưng, giữa tất cả những thiếu hụt ấy, cuộc sống vẫn cứ tiếp diễn. Người lao động vẫn ra đường từ sáng sớm đến tối mịt. Những gánh hàng rong vẫn len lỏi qua từng con hẻm. Những chuyến xe chở hàng vẫn ệt mài lăn bánh.
Phận đời mưu sinh không cho phép người ta dừng lại quá lâu để tiếc nuối một hàng cây đã mất, hay để suy tư về những khoảng xanh đang dần biến mất. Cơm áo gạo tiền vẫn là ưu tiên trước mắt, còn bóng mát, đôi khi, chỉ là một mong ước xa xỉ.
Dẫu vậy, trên hành trình mưu sinh ấy, người ta vẫn có thể bắt gặp những đoạn đường còn giữ được màu xanh hiếm hoi. Ở đó, tán cây giao nhau trên cao, ánh nắng lọt qua kẽ lá tạo thành những vệt sáng lốm đốm trên mặt đường. Đi ngang qua những con đường ấy, nhịp xe dường như chậm lại, hơi thở cũng nhẹ hơn. Có những tuyến đường, từng một thời phủ rợp bóng mát, nay chỉ còn sống trong ký ức của những người lớn tuổi, được kể lại bằng giọng trầm buồn xen lẫn hoài niệm.
Cây xanh, suy cho cùng, không chỉ là một phần của cảnh quan đô thị, mà còn gắn liền với đời sống tinh thần của con người. Nó chứng kiến những buổi trưa người lao động nằm võng nghỉ mệt. Nó che nắng cho những buổi tan trường của học trò.
Nó đứng đó, lặng lẽ, qua năm tháng, trong khi con người đổi thay, thành phố đổi thay. Khi cây mất đi, không chỉ là mất một bóng mát, mà còn là mất một phần ký ức, một khoảng lặng cần thiết giữa nhịp sống gấp gáp.
Cuối năm, khi thành phố chuẩn bị bước sang một vòng quay mới của phát triển và đổi thay, câu chuyện cây xanh lại trở nên đáng suy ngẫm hơn bao giờ hết. Phát triển là cần thiết, nhưng phát triển đến đâu để con người vẫn còn chỗ thở, còn nơi dừng chân? Giữa những công trình vĩ đại vươn cao, liệu có còn chỗ cho một hàng cây đứng lại, che nắng cho những phận đời nhỏ bé đang ệt mài mưu sinh dưới chân mình?
Có lẽ, câu trả lời không nằm ở những con số thống kê, mà nằm ở cách chúng ta nhìn nhận giá trị của một tán cây, một bóng mát. Khi người ta biết trân trọng những điều tưởng chừng rất nhỏ ấy, thành phố mới có thể phát triển mà không đánh đổi quá nhiều.
Và trên những con đường mưu sinh, hy vọng rằng, bóng cây xanh sẽ không chỉ còn là ký ức, mà vẫn hiện hữu, lặng lẽ chở che cho những phận đời tất bật giữa nắng nôi Sài Gòn.