Trên những con đường rực nắng Sài Gòn, thỉnh thoảng bắt gặp hình ảnh tà áo dài uyển chuyển đi qua, như một nét chấm phá mềm mại giữa nhịp sống hối hả của đô thị hiện đại. Từ ngã tư tấp nập, những hàng cà phê vỉa hè, cho đến sân trường rộn tiếng cười tuổi trẻ, áo dài hiện diện như một phần quen thuộc của phố phường.
Không chỉ là trang phục truyền thống, áo dài ở Sài Gòn đã vượt ra khỏi giới hạn của lễ nghi để trở thành một nếp văn hóa – nơi mỗi đường kim, mũi chỉ lưu giữ ký ức xưa, nhưng đồng thời cũng phản chiếu sức sống mới mẻ của thời đại.
Trong dòng chảy của lịch sử Việt Nam hiện đại, ít có trang phục nào giữ được vị trí bền vững như áo dài. Bắt đầu từ những cải biến đầu thế kỷ XX, chiếc áo dài đã không chỉ trở thành biểu tượng thẩm mỹ mà còn là chứng nhân cho những biến đổi của xã hội, của vai trò người phụ nữ, và của đời sống đô thị.
Những năm 1900, khi xã hội Việt Nam bước vào làn sóng giao thoa Đông – Tây, trang phục truyền thống cũng dần đổi thay. Phụ nữ Việt lúc đó phổ biến mặc áo tứ thân, áo năm thân, kết hợp yếm và váy đụp. Tuy nhiên, tầng lớp thị dân tại Huế, Hà Nội và Sài Gòn bắt đầu chú trọng tính thẩm mỹ và sự tiện lợi trong trang phục. Từ áo ngũ thân truyền thống, các nhà may dần biến đổi, kéo dài tà áo, chiết eo nhẹ để tôn dáng.
Đặc biệt, vào thập niên 1930, áo dài bước vào cuộc cải cách lớn. Nhà may Cát Tường đã tạo ra chiếc áo dài Le Mur – giữ phần thân áo dài truyền thống nhưng kết hợp cổ tay áo phồng, vai bồng không cổ, khuy lệch, mang dáng dấp phương Tây. Chiếc quần được cải tiến cũng trở nên thon gọn và gợi mở hơn so với loại quần ngày trước. Tất cả tạo nên một phong trào may mặc trang phục mới, chủ yếu đáp ứng nhu cầu của tầng lớp phụ nữ tân thời, thị dân. Sự “Tây hóa” của áo dài Le Mur vấp phải nhiều tranh luận nên sớm bị rơi vào quên lãng nhưng cũng là tiền đề mở đường cho tư duy thời trang mới của áo dài Việt.
Năm 1960, áo dài Raglan xuất hiện do nhà may Dung (của ông Đỗ Thành) ở phường Đakao, Sài Gòn sáng tạo. Điểm khác biệt ở áo dài tay Raglan là áo ôm khít cơ thể hơn, cách nối từ cổ chéo xuống một góc 450 độ giúp người mặc thoải mái, dễ chịu và linh hoạt. Áo dài Raglan này góp phần định hình phong cách chiếc áo dài Việt ở cả những thiết kế, cách tân về sau.
Thời trang áo dài tiếp tục được cải tiến, thay đổi theo nhu cầu. Với sự giao thoa giữa yếu tố hiện đại và cổ điển, “áo dài chít eo” trở thành kiểu dáng thời thượng Sài Gòn vào thập niên 60 – 70. Phụ nữ thành thị với tư duy cởi mở, muốn tôn lên những đường cong cơ thể qua kiểu áo dài chít eo được may thắt lại, tà áo rộng, phần ngực áo nhô cao, gấu áo thẳng ngang, dài đến mắc cá chân, làm cho người mặc có dáng "thắt đáy lưng ong" và thanh lịch, quý phái.
Phụ nữ Sài Gòn thập niên 1960 coi áo dài là “thường phục đô thị”. Họ có thể mặc áo dài đi tiệc, đi làm, đi học, và cả khi xách giỏ đi chợ. Hình ảnh tà áo dài phấp phới trên xe Rolex, vespa đã trở thành ký ức văn hóa đô thị một thời và đi vào thơ ca, nhạc, họa. Như “Ngày xưa Hoàng Thị” của thi sĩ Phạm Thiên Thư: “Em tan trường về đường mưa nho nhỏ/ Ôm nghiêng tập vở, tóc dài tà áo vờn bay.” Hay trong bài thơ Áo trắng của Huy Cận: “Nắng thơ dệt sáng trên tà áo/ Lá nhỏ mừng vui phất cửa ngoài”…
Sau 1975, trong bối cảnh đất nước bước vào thời kỳ khó khăn, áo dài dần ít hiện diện trong đời sống thường ngày. Những bộ quần áo gọn gàng, tiện lợi cho lao động được ưu tiên. Tuy nhiên, áo dài không biến mất. Nó trở thành trang phục trong các dịp quan trọng: lễ cưới, lễ hội, ngày trọng đại của nhà trường và cơ quan.
Mãi đến những năm 1990, chiếc áo dài mới trở lại trong đời sống Sài Gòn - TP.HCM một cách mạnh mẽ. Áo dài đến trường, áo dài đi chơi, áo dài vừa kín đáo lại vừa như thấp thoáng chào mời, áo dài đón khách quý từ khắp nơi trên thế giới, áo dài trên sàn diễn thời trang quốc tế, áo dài vui mùa lễ hội, và áo dài tinh khôi trong ngày cưới của đôi lứa yêu nhau…
Chiếc áo dài trở lại với nhiều kiểu dáng phong phú, chất liệu khác nhau qua các bộ sưu tập đầy sáng tạo nhưng vẫn rất tôn trọng truyền thống.
Phụ nữ ngày nay rạng rỡ trong tà áo dàiQua bao năm tháng, có thể nói phụ nữ Sài Gòn xưa với tà áo dài trên phố đã mang tới những chuẩn mực về vẻ đẹp bền bĩ theo năm tháng và vẫn là nguồn cảm hứng cho tới tận bây giờ. Có lẽ vì thế, những người đẹp hiện nay, lâu lâu lại mang "hồn thu thảo" của một Sài Gòn xưa qua những tấm ảnh với áo dài kiểu cổ, tóc thề xõa vai.
Bằng cách nào đó, nét dung dị của những tà áo dài xưa vẫn vẹn nguyên cái hồn, cái sắc, mà chỉ cần ngắm nhìn thôi cũng đủ mang đến cho người ta nhiều cảm xúc hoài niệm. Áo dài phấp phới tung bay dường xô dạt cả trời chiều, chao nghiêng nhiều đôi mắt, làm ngẩn ngơ những con đường nội thành trong một buổi chiều xuân nhẹ nắng.
Và những khoảnh khắc đẹp lộng gió ấy lại tiếp tục đi vào cuộc sống; mềm mại, êm ái vào thơ ca, nhạc họa, vào lòng người của thế hệ hôm nay.