Diễn ngôn vỉa hè

Cuộc chiến giành lại vỉa hè ở Hà Nội một lần nữa trở thành một đề tài thời sự. Trong đó, nổi bật là sự lo ngại về việc những quyết tâm của chính quyền tiếp tục vẫn là câu chuyện đánh trống bỏ dùi.

Những lo ngại đó là có cơ sở, nếu như không thay đổi diễn ngôn về lấn chiếm vỉa hè.

Dù đánh giá rất cao nỗ lực giành lại vỉa hè cho người đi bộ của thành phố Hà Nội trong những ngày vừa qua.

Nhưng, khi nhắc đến ý niệm giành lại vỉa hè, tôi cho rằng không ít người sẽ nhớ đến thất bại cay đắng của ông Đoàn Ngọc Hải, phó chủ tịch UBND Quận 1, TP. HCM năm 2018.

Năm đó, trên cương vị phó chủ tịch quận, ông Hải tạo nên một trận sóng gió không chỉ trên vỉa hè trung tâm của thành phố lớn nhất nước, mà còn trên truyền thông.

Và ông cũng không chỉ thất bại trên vỉa hè, mà còn thất bại trên cả truyền thông, đến nỗi phải cay đắng cởi áo từ quan, và là một trong những người bị giễu cợt nhiều nhất, chỉ vì những nỗ lực giành lại vỉa hè.

Tôi không bất ngờ khi ông Hải thất bại trên vỉa hè, bởi ngay từ đầu, ông phó chủ tịch quận quá cô đơn trên đường phố, như thế đó chỉ là cuộc chiến của riêng ông với những thế lực vỉa hè.

Gần như không thấy bất cứ một phát ngôn nào của đội ngũ lãnh đạo TP.HCM thời điểm ấy về việc làm của ông Hải, như thể tất cả đều lẳng lặng quan sát, chờ xem bao giờ ông nản chí.

Nhưng tôi bất ngờ, thực sự bất ngờ vì cách mà truyền thông xã hội giễu nhại những hành động của ông. Có thể cách thức hành động của ông Hải không tinh tế, nhưng rõ ràng ông đang làm đúng chức phận của mình, đối với một việc cần phải làm.

Và khi cố gắng lý giải điều bản thân cảm thấy bất ngờ đó, tôi nhận ra lâu nay những diễn ngôn về vỉa hè không đúng với bản chất của nó.

Vỉa hè là không gian công cộng, là một thành phần của hạ tầng đô thị và giao thông. Vì thế, diễn ngôn đúng về việc lấn chiếm vỉa hè là chiếm đoạt tài sản công. Đó là hành vi cố tình vi phạm pháp luật chứ không chỉ là câu chuyện về thói quen văn minh.

Khi diễn ngôn việc lấn chiếm vỉa hè như một biểu hiện của thói quen văn minh, người ta sẽ thấy sự quyết liệt của ông Hải là quá mức cần thiết.

Hà Nội quyết tâm giành lại vỉa hè có thể khác, có thể không còn là câu chuyện của một người hùng cô đơn, mà là một quyết tâm chính trị với những tuyên bố mạnh mẽ. Nhưng, để dành lại vỉa hè, thành phố Hà Nội không thể trông chờ vào những nỗ lực đi tuần, đi đuổi của lực lượng công vụ.

Thay vào đó, phải là những chế tài cứng rắn theo mức độ tăng nặng. Từ nhắc nhở, xử phạt hành chính, đến cưỡng chế, thu hồi giấy phép kinh doanh, và cuối cùng là xử lý hình sự đối với hành vi chiếm đoạt tài sản công.

Và để việc áp dụng những chế tài cứng rắn đối với hành vi chiếm dụng vỉa hè, thay vì những tuyên bố chung chung như quyết liệt, nghiêm túc, không có vùng cấm… thì cần thay đổi diễn ngôn về hành vi này, gọi đúng tên của nó là chiếm đoạt tài sản công, thay cho cách diễn đạt là lấn chiếm vỉa hè như hiện nay.

Cuộc chiến dành lại vỉa hè, thực ra không đơn thuần là đòi lại không gian công cộng, đòi lại quyền của người bộ hành. Đó là cuộc chiến để đòi lại sự tôn trọng của người dân dành cho luật pháp.

Trong một đất nước có pháp luật, không có lý do gì để vỉa hè mãi tiếp tục tồn tại như một không gian của sự vô pháp.