Về làng Chóa ngắm những "bàn tay đen"

Cách trung tâm Hà Nội khoảng hơn 1 giờ đồng hồ đi xe máy sẽ tới làng Chóa – làng nghề làm hương đen hơn trăm tuổi, nay tên là thôn Lạc Trung, xã Dũng Liệt, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh.

Hương đen của làng Chóa có hương thơm tự nhiên, đặc biệt là thấm nước vẫn có thể cháy được. Nguyên liệu chính để làm ra hương đen làng Chóa là: nhựa trám, than hoa, nứa.

Chia sẻ với phóng viên VOV Giao thông, ông Đào Sỹ Oanh, làng Chóa, xã Dũng Liệt, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh đã có gần 50 năm trong nghề cho biết, để làm ra được một cây hương đen sẽ qua các bước như: pha trộn nguyên liệu (nhựa trám, than hoa); xử lý tăm hương; “se” hương và đem đi phơi.

Các bước này đều phải làm tỉ mẩn, tuân thủ công thức, đặc biệt là pha trộn các nguyên liệu. Chỉ riêng phần nhựa trám cũng phải lựa chọn rất kỹ, nhựa từ cây trám già sẽ cho ra mùi hương khác với nhựa từ cây trám non.

“Nhựa trám già khi đốt sẽ cho ra mùi hương thơm, vậy nên cây càng già thì hương càng thơm, ngày nay để lấy được nhựa trám tôi thường nhập ở các tỉnh phía Nam. Để có sản phẩm chất lượng cơ bản là cách pha trộn nhựa trám, than hoa. Cái này là do kỹ năng, bí quyết của từng nhà”, ông Oanh nói.

Sau khi hoàn thành khâu nhào trộn nguyên liệu, sẽ đến bước se hương. Se hương nhìn có vẻ đơn giản nhưng đòi hỏi nắm chắc kỹ thuật.

Hương được se trên bàn se, bên cạnh đặt một chậu nước, khi se hương người làm dùng tay nhúng vào nước rồi thoa lên mặt bàn làm ẩm để se dễ dàng hơn.

Hiện nay nhiều nhà ở làng Chóa đã vận dụng máy móc làm hương để nâng cao năng suất. Theo người dân “một máy làm có thể bằng 10 người”. Năng suất là vậy, nhưng vẫn có những nhà vẫn làm bằng tay như nhà ông Đào Sỹ Oanh, ông Ngô Bá Thành.

Ông Thành chia sẻ, hương là một sản phẩm tâm linh, bản thân ông và gia đình muốn tự tay làm từ khâu nhỏ nhất như vót tăm hương, rồi đến những khâu quan trọng hơn như trộn nguyên liệu, phơi hương… để khi ra sản phẩm không chỉ là chất lượng mà còn cái tâm, sự trân trọng từ người làm.

Sau công đoạn se hương sẽ đến công đoạn phơi. Trong điều kiện thời tiết thuận lợi, hương chỉ cần đem dựng phơi trong nhà từ 7-10 ngày cho khô là có thể dùng được.

Ông Ngô Bá Thành chia sẻ, thường vào mùa đông hương sẽ khô nhanh hơn, nhưng se hương lại khó hơn vì nguyên liệu dễ bị cứng. Ngoài ra, tùy thuộc vào yêu cầu thời gian nhận hàng của khách sẽ có cách pha trộn cho nguyên liệu khô nhanh hơn.

Tiếng lành đồn xa, khách buôn từ khắp nơi đã tìm về làng Chóa để mua hương đen. Trong đó, thị trường tiêu thụ loại hương này nhiều nhất là Hà Nội (đa phần ở các chùa lớn), Thái Nguyên, Hải Phòng,… thậm chí là buôn đi cả các tỉnh phía Nam.

Ông Đào Sỹ Oanh cho biết, hương ở làng làm tùy theo kích thước yêu cầu của khách, nhưng chủ yếu sản suất 3 loại: ngắn nhất là dài 30cm, ở giữa dài từ 50cm-80cm, còn dài hơn là 1m2; giá giao động trong khoảng từ 25.000 – 400.000/ bó 100 cây.

Thời gian khách buôn về làng Chóa lấy hương nhộn nhịp nhất là từ tháng 8 đến tháng 12 để phục vụ cho dịp Tết, cũng vào thời điểm này những cơ sở xuất hương thủ công như nhà ông Oanh, ông Thành phải thuê thêm người cho kịp hàng Tết.

“Cứ đến gần Tết tôi thuê thêm 10 người làm ngồi kín xưởng, tay nghề thợ se hương cũng được tuyển chọn kỹ càng. Làm hương này không khó, kể cả một đứa trẻ 10, 12 tuổi cũng có thể ngồi se hương, nhưng quan trọng là kỹ năng để khi ra thành phẩm nhìn vào que hương ngoài bề mặt phải mịn màng, còn khi cầm vào phải rắn chắc”, ông Oanh nói.

Khi được hỏi về nỗi trăn trở mai một nghề truyền thống, ông Oanh và ông Thành đều chia sẻ sẽ cố gắng giữ gìn và phát huy nghề làm hương hơn trăm tuổi này. Bản thân ông Oanh cũng đã truyền nghề cho con trai mình.

“Bản thân tôi sinh ra và lớn lên ở làng nghề này, ông cha đã truyền lại nghề cho tôi vậy nên tôi cũng hiểu mình phải phát huy và chỉ dạy cho các thế hệ sau gìn giữ nghề. Mình làm có nghề, rồi giỏi nghề, chắc nghề tự khắc sẽ có mọi thứ”, ông Oanh nhấn mạnh./.