Sài Gòn sống và yêu: Quận 4, cù lao Khánh Hội xưa

Đến năm 1959, cù lao Khánh Hội có tên mới là Quận Tư. Sau giải phóng, trải qua những biến chuyển thăng trầm cùng sự đổi thay của đất nước với tốc độ phát triển thần kỳ, ngày nay Quận Tư đã trở thành một trong những khu vực nội thành sầm uất nhất thành phố.

Xưa kia, cái tên Khánh Hội để chỉ phần đất phía Nam của Rạch Bến Nghé giáp với Kinh Tẻ, bao gồm ba thôn: Khánh Hội, Vĩnh Khánh và Tân Vĩnh. Dưới đời nhà Nguyễn, vùng đất này từng là địa điểm chiến lược, có Đồn Rạch Bàng và bên bờ sông đối diện có Đồn Cá Trê, cùng trấn giữ đường thủy dẫn đến Thành Gia Định.

Khánh Hội xưa vốn là vùng đất thấp, nhiều đầm lầy kinh rạch, ao vũng ẩm ướt, muỗi mòng bay như trấu. Người dân đến đây làm ruộng, lập vườn, bắt cá tôm, làm nghề thủ công (dệt chiếu, đan đệm, làm nóp…). Nhà cửa chỉ là túp lều tranh, nhà gỗ, nhà sàn, lác đác vài ngôi nhà lợp ngói.

Thời bị đô hộ, Thực dân Pháp nhận thấy được sự thuận lợi của sông Sài Gòn và vùng đất Bến Nghé nên đã thành lập Thương cảng Sài Gòn năm 1860, ngay trên vùng đất bờ sông của thôn Khánh Hội. Cảng nằm dọc theo sông Sài Gòn, cách biển 45 dặm (83 km) với tổng diện tích 3,8 triệu m2; 20 cầu tàu; trong đó địa bàn bờ sông Sài Gòn thuộc thôn Khánh Hội có đến 11 cầu tàu. Đến năm 1939, Sài Gòn trở thành cảng đứng hàng thứ 7 trong số các thương cảng của đế quốc Pháp.

Dân lao động tứ xứ kéo về Khánh Hội cư trú trong các khu xóm, nhà mái tôn vách ván, ngõ hẻm quanh quẹo, phần lớn là nơi nương náu của giới thợ thuyền làm việc trong khu bến tàu hay trong các hãng xưởng. Khánh Hội trở thành một trong những khu dân cư nghèo nhất Sài Thành nằm bên cạnh một thương cảng sầm uất nhất Việt Nam lúc bấy giờ.

Trong quá trình tìm hiểu nơi đây, tôi may mắn gặp được những người dân chính gốc cù lao Khánh Hội xưa. Họ là nhân chứng của vùng đất mang bao thăng trầm vào cuối thế kỷ trước. Ông Hứa Kiệt, năm nay đã ngoài 70 tuổi và cũng bằng ngần ấy năm ông ở nơi này (hiện đang sống tại cư xá Vĩnh Hội).

Khi được hỏi về những năm tháng cũ, ông Hứa Kiệt kể: "Trước năm 75 thì khu này là nhà lá, sau cháy nhà năm 63 thì mới có cư xá. Còn năm 75 trở về sau thì chỗ này cũng không phát triển lắm đâu, vẫn còn vùng đầm lầy, ao vũng. Sau 1975, có chiến dịch đi kinh tế mới dân quận tư đi nhiều lắm rồi mỗi cơ sở người ta quay trở lại cũng nhiều. Mà dân các nơi đổ về cũng nhiều. Người ta nói đất lành chim đậu mà, ở đâu làm ăn được thì người ta tới".

Người dân nơi đây đa số rất nghèo, họ lao động quần quật quanh thương cảng Sài Gòn sầm uất, chủ yếu bằng nghề bốc vác, thợ thuyền, đạp xích lô hoặc buôn gánh bán bưng… Cũng bởi với địa thế phức tạp, hoang vắng, nhiều ngõ hẻm nhưng vị trí lại nằm cận trung tâm thành phố được mệnh danh “hòn ngọc viễn đông”, dân bất hảo tứ xứ kéo về quận tư nương náu, du đãng đặt nơi đây làm nơi ẩn nấp. Dần dà, vùng đất này nhanh chóng trở thành địa bàn quy tụ nhiều tội phạm, tệ nạn vào những thập niên 1980, 1990. Những năm đầu của thế kỷ 21, dư luận không thể quên được vụ án Năm Cam và đồng bọn làm rúng động cả nước.

Chỉ một số nhỏ du đãng, tội phạm tung hoành ở quận tư nhưng đã làm cho không biết bao nhiêu người dân lương thiện ở đây bị mang tai tiếng. Bởi vì lẽ đó, đã có thời người ta dị ứng gay gắt với người dân sống ở quận tư, không cho lấy vợ gả chồng, thậm chí không cho con cái chơi với bạn học quận tư. Định kiến ấy kéo dài gần hai thập kỷ ngay cả khi vụ án Năm Cam đã trôi vào dĩ vãng.

Chị Nguyễn Thị Thanh Liên, gia đình có 3 đời sống ở quận tư, chia sẻ: "Mình đi chơi mà ai hỏi ở đâu, tôi nói ‘em ở quận 4’ là người ta nói “í trời, ghê quá”, vậy đó. Mình cũng tự ái, cũng ngại chứ, ‘trời anh ơi ở đó có người này người khác’. Giờ mình thấy bây giờ quận phát triển rất tốt, nhà cửa mọc um tùm, người ta làm ăn có tiền khấm khá người ta cất".

Thực tế, khi tiếp xúc, người ta thấy người dân nơi đây cũng là người bình thường. Họ vẫn mang nét mộc mạc, giản dị của người Sài Gòn – Nam Bộ xưa. Họ là những người lao động nghèo khổ, hằng ngày mưu sinh vất vả với những giấc mơ nho nhỏ. Đó là những người chất phát, hiền lành, sống đầy tình nghĩa với hàng xóm láng giềng.

Với tốc độ phát triển đô thị nhanh nhất nước, những cao ốc, chung cư của Tp. HCM mọc lên đã đẩy lùi những khu xóm lụp xụp, tối tăm, đẩy tệ nạn ra xa dần khu trung tâm. Cùng với đó, Quận tư được quy hoạch phát triển đô thị, chính quyền quyết tâm dẹp bỏ tệ nạn đã khiến băng nhóm du đãng còn sót lại rời bỏ dần vùng đất cũ.

Ông Nguyễn Văn Đại, cán bộ công an phường 8, quận tư, hiện đã về hưu cho biết: "Ngày xưa nó là đất dữ như hẻm 148, hẻm Cống Lấp, hẻm Cầu Khỉ, hẻm Phân nè, những tệ nạn xã hội như tệ nạn cờ bạc, trai gái, trấn lột… nhưng giờ không còn ở địa phương nữa, những người đó hoàn lương rồi, tệ nạn giảm 90% rồi. Nói chung đời sống nhân dân phát triển nhiều, người dân nhận thực được, tệ nạn dần dần xóa bỏ đi. Do tất cả tin tưởng vào đường lối của Đảng và Nhà nước".

Quá trình hoàn thiện hệ thống hạ tầng giao thông cùng chiến lược phát triển kinh tế vùng đã thay đổi bộ mặt đô thị vùng cù lao Khánh Hội xưa, giúp mảnh đất này trở thành nơi an cư, lạc nghiệp. Với vị trí đắc địa ven trung tâm hoa lệ cùng nhiều công trình kiến trúc, di tích lịch sử như Bến Nhà Rồng, Cầu Mống, Chùa Kim Liên, Chùa Giác Nguyên …, các tòa nhà sang trọng, khu vực mua bán sầm uất, các phố ẩm thực hay quán cà phê bên sông đã trở thành điểm hẹn ưa thích của nhiều người dân TP.

Anh Thanh Nguyên, 26 tuổi, quê ở Khánh Hòa, hiện một chủ tiệm bán thức ăn nhanh tại đường Tôn Thất Thuyết, quận 4 chia sẻ: "Quận 4 là khu trung tâm có thể kết nối nhiều quận khác, có khu ẩm thực Vĩnh Khánh nổi tiếng, hạ tầng, nhà cửa phát triển, người dân đông đúc, đường ít,.. nói chung mình thấy là môi trường có thể phát triển bản thân, làm ăn, mua bán các kiểu".

Nếu có dịp đến vùng đất này, bạn hãy thử ghé quán cà phê bên sông, ngồi nghe gió thổi và ngẫm nghĩ về thời quá vãng, những câu chuyện của “vùng đất dữ” chỉ còn là một tích xưa mơ hồ. Trên con đường Khánh Hội khang trang thẳng tắp, xuôi theo dòng xe tấp nập đổ về cầu Kênh Tẻ, xa xa là những tòa cao ốc in trên nền trời xanh ngắt, mới thấy cù lao Khánh Hội không chỉ là vạch nối giữa quá khứ và hiện tại, mà còn là nơi mở hướng thẳng tiến tới tương lai... 

SỐNG Ở SÀI GÒN: Những con hẻm xanh giữa lòng thành phố

Là một siêu đô thị sôi động, sầm uất nhất cả nước, bên cạnh những tòa nhà chọc trời cùng đặc sản “đất chậc – người đông”, Sài Gòn – TPHCM còn nổi bật bởi hệ thống hẻm chằng chịt, len lỏi khắp nơi giữa lòng phố thị. Mặc dù, diện tích nhỏ hẹp, dân cư đông đúc nhưng nhiều con hẻm ở Sài Gòn - TPHCM đang lặng lẽ từng ngày khoác lên mình “chiếc áo” xanh tươi từ những chậu hoa kiểng, cây xanh… Qua bàn tay vun vén, gây dựng của cộng đồng, những con hẻm xanh được hình thành và nhân rộng, góp phần tạo nên 1 thành phố văn minh, sạch đẹp ..... 

Sài Gòn – TP.HCM hiện có hàng ngàn con đường, nhưng có đến hàng chục nghìn con hẻm len lỏi khắp nơi. Hòa mình vào từng góc phố, con đường, nhiều con hẻm nhỏ, ngoằn ngoèo đã và đang khoác lên mình “màu áo xanh” độc đáo nhờ bàn tay vun vén của cộng đồng địa phương. Đơn cử như hẻm 153 Nguyễn Thị Minh Khai, hẻm 25 Tôn Thất Tùng (quận 1); hẻm 629 Nguyễn Đình Chiểu hay hẻm 80 Cao Thắng (quận 3)…

Theo người dân địa phương, nhiều năm trước, hai bên các con hẻm xe cộ dừng đỗ vây kín lối đi, con hẻm trông nhếch nhác bởi những mảng tường cũ kỹ, phủ đầy rêu phong, rác thải vứt bừa bãi… Sau đó, hưởng ứng kế hoạch triển khai về tăng cường quản lý chất thải rắn, giảm sản phẩm nhựa dùng 1 lần của thành phố; phong trào ''Mảng Xanh''… người dân tại các hẻm bắt đầu tái sử dụng những chất thải nhựa như ly nhựa, bình nhựa, vỏ chai dầu ăn hay thùng xốp… làm thành các chậu để trồng cây, trồng hoa, “kiến tạo” mảng xanh cho các con hẻm.

Không chỉ vậy, người dân còn tận dụng vỏ lon nước giải khát; vỏ bánh xe tải, oto cũ làm bồn trồng hoa; “thiết kế” hàng trăm chiếc muỗng nhựa thành những chiếc lồng đèn… trang trí cho các tuyến hẻm. Bên cạnh trồng cây, trồng hoa, các loại cây gia vị, cây thuốc nam như lá lốt, sả, gừng, rau diếp cá... cũng được trồng hai bên hẻm để bà con trong khu phố cần dùng khi đau bệnh. Độc đáo hơn, tại hẻm 80 Cao Thắng (quận 3), bà con nơi đây còn sáng tạo mô hình trồng hoa có hình mã QR, để nhắc nhớ về những năm tháng chống dịch COVID-19 đầy khốc liệt….

Cứ như thế, nhiều năm qua, chẳng ai nhắc bảo ai, người dân ở các khu phố, tuyến hẻm đều tự nguyện bón đất, tưới nước, chăm chút cho từng chậu cây, chiếc lá... Theo dòng thời gian, các con hẻm ngập tràn những mảng xanh sống động, với hàng trăm chậu cây, hoa kiểng, các loại thuốc nam… xinh xắn độc đáo. Vào dịp lễ, tết; những góc hẻm yên bình, thơ mộng với sắc xanh mướt mắt trở thành “góc nhỏ” để bà con thưởng lãm ngày Xuân; hay trở thành địa điểm check in, chụp ảnh, tour "du lịch hẻm" của giới trẻ Sài Thành.

Những con hẻm nhỏ "phủ" đầy cây xanh do chính tay người dân cùng nhau vun trồng đã và đang góp phần làm nên nét đẹp riêng, thi vị ở Sài Gòn - TP.HCM. Các con hẻm “thay da đổi thịt”, sớm sớm, chiều chiều, người dân cùng nhau trồng cây, chăm sóc không gian chung, hàng xóm gặp nhau hàn huyên tâm sự biết bao chuyện đời, chuyện người; “tình làng nghĩa xóm”, sự gắn kết giữa các gia đình trong hẻm cũng được vun đắp và ngày càng khắn khít hơn.

Giữa nhịp sống hiện đại, sầm uất với những công trình cao chót vót, những con hẻm xanh giữa lòng đô thị Sài Gòn mang lại không gian xanh tươi mát, làm dịu đi cái nắng gay gắt của khí trời phương Nam; những ồn ào, khói bụi chốn thị thành… mang lại sự cân bằng trong quá trình đô thị hóa và phát triển môi trường sống xanh, sạch, đẹp; góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống cho cư dân phố thị.

Có thể nói, “Hẻm xanh” – là mô hình thoạt nhìn tưởng chừng như đơn giản, nhưng nhiều năm qua, nó đã và đang tạo nên những thay đổi tích cực trong lối sống của cư dân ở các hẻm Sài Gòn – TPHCM. Nó không chỉ làm đẹp hiên nhà, ngõ phố mà còn nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sống, giữ gìn mỹ quan đô thị.

Song, hơn hết đằng sau những con hẻm xanh là biết bao câu chuyện đong đầy sự yêu thương, nghĩa tình; là minh chứng cho sự nỗ lực, tinh thần đoàn kết của cư dân Sài Thành; là sự gắn kết, hòa hợp giữa con người với môi trường sống, với thiên nhiên.   

TIN YÊU

# Theo đề án metro, TP.HCM sẽ đầu tư đồng loạt và hoàn thành 7 tuyến metro với tổng chiều dài 355km đến năm 2035. Sơ bộ tổng mức đầu tư giai đoạn này khoảng 40,21 tỉ USD. Khi hoàn thành, mạng lưới các tuyến này sẽ dự kiến đảm bảo vận tải hành khách công cộng đạt 40-50% nhu cầu đi lại của người dân.

Theo lộ trình, sau khi được Quốc hội ban hành nghị quyết, năm 2025 TP sẽ lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi để chấp thuận chủ trương đầu tư toàn bộ 7 tuyến. Công tác giải phóng mặt bằng sẽ được thực hiện từ năm 2026 - 2029. Các tuyến metro sẽ bắt đầu được khởi công vào năm 2027.

# Năm 2025, TPHCM đặt mục tiêu đón 8,5 triệu lượt khách quốc tế và 45 triệu lượt khách nội địa, với tổng doanh thu du lịch lên đến 260 ngàn tỷ đồng. Để đạt mục tiêu này, ngành du lịch Thành phố phải thực hiện đồng loạt các giải pháp; triển khai các sản phẩm du lịch trọng điểm như du lịch văn hóa - lịch sử (Biệt động Sài Gòn, Bảo tàng Cách mạng), du lịch sinh thái - nghỉ dưỡng (Cần Giờ), du lịch MICE, du lịch tàu biển... sẽ tiếp tục được đẩy mạnh.

Ngoài ra, Thành phố sẽ tổ chức thêm các sự kiện văn hóa, lễ hội đặc sắc như kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, Lễ hội Áo dài TP.HCM, Lễ hội Sông nước, các hoạt động thể thao và giải trí quy mô lớn...

# Đêm hội Nguyên tiêu xuân Ất Tỵ 2025 là một hoạt động chính của Lễ hội Nguyên tiêu được tổ chức tại Trung tâm Văn hóa - Thể thao quận 5 từ 19h đến 21h30 ngày 12-2 (15 tháng giêng). Cùng ngày sẽ diễn ra hoạt động diễu hành nghệ thuật đường phố, từ 16h30 đến 18h30 qua các đường Hải Thượng Lãn Ông, Châu Văn Liêm, Lão Tử, Lương Nhữ Học, Nguyễn Trãi, ….

UBND TP.HCM xác định mục đích tổ chức Lễ hội nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia "Tập quán xã hội và tín ngưỡng Tết Nguyên tiêu của người Hoa quận 5 - TP.HCM" trở thành lễ hội văn hóa đặc trưng của cộng đồng dân tộc Hoa trên địa bàn thành phố.

# Ngày Thơ Việt Nam 2025 diễn ra trong hai ngày 11 và 12/2 (nhằm 14 đến ngày 15 tháng Giêng) tại số 81 đường Trần Quốc Thảo, Quận 3 với nhiều hoạt động giao lưu giữa người làm thơ và người yêu thơ. Ngày Thơ Việt Nam 2025 lấy chủ đề “Bài ca thống nhất” đánh dấu nửa thế kỷ non sông liền một dải. Đây cũng là dịp nhìn lại dòng chảy thi ca TP.HCM suốt 50 năm qua và điểm danh thế hệ nhà thơ tiếp nối con đường sáng tạo.