Nâng cao năng lực cộng đồng, chìa khóa trong ứng phó thiên tai vùng ĐBSCL

Theo Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam, ĐBSCL hiện đang đối mặt với hơn 800 khu vực sạt lở, tổng chiều dài hơn 1.000 km. Tốc độ sụt lún trung bình hàng năm của toàn vùng là 1,07 cm. Trước dự báo thiên tai sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp trong thời gian tới, việc nâng cao năng lực cộng đồng để ứng phó và xử lý trở nên cấp bách hơn bao giờ hết.

Tại Bạc Liêu, ông Phạm Thanh Hải, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh, cho biết đến nay, địa phương ghi nhận 7 vị trí sạt lở bờ sông và 6 vị trí sạt lở bờ biển. Trong năm 2024, phạm vi lún đất và sạt lở ước tính gần 2.500m, gây thiệt hại cho hơn 50 căn nhà: Hiện nay nó có một cái bất cập công trình sạt lở bờ sông, bờ biển. Đối với bờ biển nó dễ rồi. Còn đối với bờ sông thì chi phí giải phóng mặt bằng rất là cao là do cái tập quán của người dân ở đây sống ven sông, kênh rạch cho nên mỗi lần làm những công trình phòng chống sạt lở bờ sôngthì chi phí giải phóng mặt bằng gần như tương đương chi phí xây dựng.

Còn tại Cà Mau, từ năm 2011 đến nay, hơn 5.300ha đất sản xuất, đất ở và rừng ngập mặn đã biến mất. Thống kê của Chi cục Thủy lợi tỉnh, hiện Cà Mau còn 83km bờ biển đang đứng trước tình trạng sạt lở nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng. Báo động hơn, mỗi năm địa phương mất khoảng 300ha đất và rừng, tương đương với một xã lớn ở các tỉnh phía Bắc. Để chủ động ứng phó thiên tai, đến nay, tỉnh này  đã đầu tư 78km kè ven biển, với tổng mức đầu tư 2.700 tỷ đồng.

Ông Nguyễn Thanh Tùng, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Cà Mau chia sẻ thêm: Một năm chúng tôi có thể triển khai công tác thực hành huấn luyện cho 2 huyện trên địa bàn với phương châm là không cho biết thời gian, địa điểm diễn tập, chỉ cho biết trong thời gian ngắn cỡ 3 ngày và không chỉ định đơn vị xã trước, gần sát ngày chúng tôi mới chỉ định để nâng cao khả năng ứng phó thực tế nếu tình hình diễn biến thiên tai, bão tố, áp thấp nhiệt đới xảy ra trên địa bàn.

Sạt lở cũng đang là nỗi lo của Hậu Giang, từ đầu năm đến nay, tỉnh đã xảy ra 22 vụ sạt lở, ước giá trị thiệt hại hơn 3 tỷ đồng, so với cùng kỳ năm trước giảm 41 vụ, ước giá trị thiệt hại giảm 2 tỉ 580 triệu đồng.

Trước diễn biến thiên tai ngày càng phức tạp, với kinh phí khắc phục còn nhiều hạn chế nên Hậu Giang ưu tiên lựa chọn giải pháp kè sinh thái. Từ năm 2018 đến nay, các địa phương trong tỉnh đã vận động nhân dân làm được gần 600km kè sinh thái tại các tuyến sông, kênh, rạch trên địa bàn tỉnh.

Ông Trần Thanh Toàn, Chi cục trưởng Chi cục thuỷ lợi, Chánh văn phòng Ban chỉ huy Phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh Hậu Giang chia sẻ: Lợi thế kè sinh thái mang lại là ngoài mục đích phòng chống sạt lở trên sông, còn mục dích khác là kinh phí thấp, có sự tham gia của xã hội, đặc biệt là của người dân và hiệu quả cao nhất là về môi trường.

Ông Trần Duy An, Phó Trưởng phòng Quy hoạch Thủy lợi, Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam, cho hay, diễn biến thiên tai vùng ĐBSCL trong bối cảnh mới phức tạp hơn, khó lường hơn do tác động của biến đổi khí hậu và các tác động từ khai thác tài nguyên ở thượng nguồn sông Mê Kông…

Do đó, cần giải pháp tổng thể cho vùng: Sắp xếp và quản lý dân cư, rồi xây dựng cơ sở hạ tầng dọc ven sông, tăng cường công tác giám sát dự báo, cảnh báo về nguồn nước và xây dựng quy trình, nâng cao quy trình vận hành các hệ thống, cấm ranh cảnh báo lũ, cấm ranh cảnh báo sạt lở bờ sông và triển khai các chương trình về KHCN.

Tương tự, ông Lê Thanh Chương, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu chỉnh trị sông và phòng, chống thiên tai, Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam cho rằng, để bảo vệ bờ sông, bờ biển hiệu quả cần xem xét kết hợp nhiều giải pháp khác nhau như: Giải pháp công trình cứng, giải pháp mềm, giải pháp kết hợp và giải pháp quản lý: Chúng ta cần kết hợp nhiều giải pháp mới giải quyết được vấn đề, chúng ta phải đặt biệt chú trọng các giải pháp phi công trình, tuyên truyền, nâng cao nhận thức, nâng cao nâng lực phòng chống thiên tai từ người dân cho đến địa phương, các nhà quy hoạch, tư vấn, mới giải quyết được rốt ráo, các giải pháp kỹ thuật cần có chỉnh trị, mới giải quyết được vấn đề.

Cũng theo ông Chương, đối với xử lý sạt lở bờ sông, cần thiết lập quy hoạch chỉnh trị tổng thể các sông lớn, sông rạch chính để đảm bảo lợi dụng tổng hợp của các ngành kinh tế có liên quan. Đối với các giải pháp công trình cứng và giải pháp nuôi bãi, cần có những dự án nghiên cứu thử nghiệm để quan trắc theo dõi và đánh giá hiệu quả.

Bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn là giải pháp ưu tiên hàng đầu, vừa thân thiện với môi trường vừa tạo ra đa dạng sinh học cho khu vực ven biển, mang lại sinh kế cho người dân địa phương. Công tác quan trắc, giám sát diễn biến quá trình xói, bồi phải được thực hiện định kỳ hằng năm.

***

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng tác động mạnh mẽ, khả năng ứng phó với thiên tai của cộng đồng là yếu tố quyết định giúp giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản. Chính vì vậy, nâng cao năng lực cộng đồng trong phòng chống thiên tai không chỉ là một yêu cầu cấp thiết mà còn là trách nhiệm của mỗi cá nhân, tổ chức và toàn xã hội.

Trước năm 2005, mỗi năm vùng ĐBSCL được bồi đắp thêm 100 ha đất. Tuy nhiên, trong khoảng 15 năm trở lại đây, mỗi năm đồng bằng mất đi hơn 350 ha đất. Sạt lở ở ĐBSCL có nhiều nguyên nhân, đặc biệt là việc khai thác cát làm hạ thấp đáy sông và thay đổi dòng chảy. Bên cạnh đó, phát triển hạ tầng ven sông và khai thác nước ngầm cũng là những yếu tố làm tình trạng sạt lở bờ sông thêm trầm trọng. Bên cạnh đó, việc người dân ĐBSCL có thói quen xây dựng nhà cửa ven sông, rạch đã tạo ra áp lực lớn cho dòng sông làm tăng nguy cơ sạt lở.

Chống sạt lở là một quá trình dài hạn, trong đó, yếu tố mấu chốt là huy động sức mạnh của cộng đồng và đẩy mạnh công tác tuyên truyền để người dân hiểu và cùng chung tay với chính quyền trong việc ứng phó với thiên tai. Bởi thực tế, việc thiếu thông tin hoặc hiểu biết không đầy đủ về thiên tai và các biện pháp phòng ngừa có thể khiến người dân dễ dàng bị động, hoặc không chuẩn bị đầy đủ khi thiên tai xảy ra.

Bằng cách cung cấp thông tin dự báo sớm, người dân có thể điều chỉnh sản xuất và nuôi trồng phù hợp, đồng thời phối hợp hiệu quả với các cơ quan chức năng khi có sự cố xảy ra. Ngoài ra, việc nâng cao nhận thức, kỹ năng ứng phó trong cộng đồng cũng cần được chú trọng. Mặc khác, đầu tư vào cơ sở hạ tầng và cải thiện khả năng chịu đựng của các công trình xây dựng trước thiên tai là cần thiết. Quy hoạch đô thị và xây dựng nhà cửa phải tính đến yếu tố thiên tai.

Biến đổi khí hậu và thiên tai đang là những thách thức lớn đối với vùng đồng bằng, nhưng nếu cộng đồng và chính quyền có sự phối hợp chặt chẽ, có các biện pháp phòng ngừa và ứng phó hiệu quả, chúng ta hoàn toàn có thể giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ an toàn cuộc sống người dân trước những tác động tiêu cực từ BĐKH gây ra.