Hà Nội sống và yêu: Duyệt binh, diễu binh có từ bao giờ?

Liệu đó là nghi lễ hiện đại, hay là truyền thống đã được hun đúc từ thời cha ông?

Hãy cùng ngược dòng lịch sử để khám phá những cuộc duyệt binh kỳ vĩ từ bến Đông Bộ Đầu thời Trần đến thuyền binh, tượng binh oai hùng thời Lê và những lần diễu binh đầu tiên dưới thời Pháp thuộc…

Kỷ niệm 80 năm ngày thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa (2/9/1945 - 2/9/2025), một lễ duyệt binh và diễu binh đã diễn ra dưới mặt đất, trên không tại Hà Nội. Sự kiện hoàng tráng này đã thu hút hàng vạn quần chúng trên các tuyến phố nơi đoàn đi qua và hàng triệu người xem và nghe tường thuật trực tiếp trên VTV và VOV.

Nhưng duyệt binh và diễu binh có từ bao giờ?

Lịch sử Việt Nam ghi nhận các đời vua nhà Trần đã tổ chức duyệt thủy quân ở bến Đông Bộ Đầu, một  cửa ngõ đường thủy quan trọng của kinh thành Thăng Long. Bến này tương ứng với đầu phố Hàng Than, Hòe Nhai ngày nay.

Tham gia duyệt binh có hàng trăm thuyền chiến theo đội hình trật tự có quân lính với vũ khí là gươm giáo, cung tên. Những người lính chèo thuyền mạnh mẽ khéo léo điều khiển thuyền vòng qua vòng lại theo nhịp trống còn quân thì biểu diễn các động tác vung kiếm, múa đao gương cung trên con thuyền tròng trành.

Người xưa có câu “Bắc mã, Nam chu”, tức là người Phương Bắc giỏi về kỵ chiến còn người Nam ta giỏi về thủy chiến và thực tế đã chứng minh vì sao vó ngựa của người Mông chinh phục từ Âu sang Á  song ba lần sang Việt Nam họ đều thảm bại. 

Đến đời Lê, các vua Lê cũng tiếp nối truyền thống này. Sau khi đánh tan quân Minh, Lê Lợi vào thành và xưng vương, ông đã tổ chức diễu thủy quân từ Bồ Đề sang bến Đông Bộ Đầu, chiêng trống vang trời, dân đứng hai bên bờ vui mừng hân hoan tán thưởng khi chứng kiến chiếc thuyền bình xoay tròn nhiều vòng  trên dòng nước sông Hồng chảy xiết.

Không chỉ duyệt thủy quân, giai đoạn Lê-Trịnh, vua chúa còn tổ chức duyệt thủy binh trên hồ Lục Thủy mà nay Hồ Gươm là một phần của hồ này. Nhưng quân đội thời Lê tiến thêm một bước có đội tượng binh, những con voi được huấn luyện ở khu vực tương ứng với Quảng Bá hiện nay để dạn dĩ với lửa, tiếng chiêng trống, cung tên.

Dù đất nước thái bình nhưng các vua Lê luôn cảnh giác trước  âm mưu xâm chiếm của ngoại bang nên  thường chức duyệt binh để kiểm tra kỹ năng chiến đấu. Vua quan ngồi trên núi Khán tương ứng với đầu đường Hùng Vương hiện nay quan sát.

Ngoài lính đánh bộ biểu diễn các động tác múa gươm giáo, thuần thục các động tác  cung tên còn có tượng binh xếp hàng theo sự chỉ huy của quản tượng lúc chậm đi chậm, lúc chạy nhanh như đuổi kẻ thù.

Đến đời nhà Nguyễn, kinh đô chuyển vào Huế nên Thăng Long không còn là nơi diễn ra duyệt binh, diễu binh. Khi thực dân Pháp chiếm Hà Nội và  các tỉnh phía Bắc, lần đầu họ đã tổ chức diễu binh ở Hà Nội vào dịp quốc khánh Pháp 14-7-1897.

Có lính bộ binh với súng trường trên vai có kỵ binh cưỡi ngựa, có xe tứ mã kéo pháo từ khu vực Đồn Thủy diễu qua phố Tràng Tiền-Tràng Thi tiến vào trong thành. Mục đích họ tổ chức diễu binh là khoe  vũ khí hiện đại  để thị uy người Việt. Từ lần đầu tiên diễu binh cho đến khi phải rút quân khỏi Việt Nam theo Hiệp định Geneve  năm 1954 họ tổ chức diễu binh vài lần ở Hà Nội.

Từ năm 1954 đến nay nhà nước thường tổ chức duyệt binh, diễu binh vào dịp quốc khánh những năm chẵn. Nhưng khác với các quốc gia trên thế giới, lễ duyệt binh và  diễu binh ở Việt Nam ngoài  quân đội  còn có dân quân tự vệ, các tầng lớp trong xã hội.

Mục đích của duyệt binh, diễu binh là để người dân cả nước tự hào trước lớn mạnh của quân đội và đề cao sức mạnh đại đoàn kết của nhân dân Việt Nam.