Cấm thuốc lá thế hệ mới có làm giảm nhu cầu sử dụng?

Càng cấm càng nhiều người hút thuốc

Trước 2023, tại Malaysia thuốc lá điện tử có chứa nicotin chỉ được sử dụng cho mục đích y tế. Ai sử dụng thuốc lá điện tử ngoài mục đích này đều là bất hợp pháp.

Nhưng cho dù có lệnh cấm, theo Phòng Thương mại Thuốc lá điện tử Malaysia (MVCC - Malaysian Vape Chamber of Commerce), số lượng người trưởng thành sử dụng thuốc lá thế hệ mới ở Malaysia vẫn tăng 27%, từ 1,1 triệu người năm 2019 lên 1,4 triệu người vào năm 2022. Giá trị bán lẻ của thị trường thuốc lá điện tử được ghi nhận đã tăng 53%, từ 2,27 tỷ ringit vào năm 2019 lên 3,48 tỷ ringit vào năm 2023.

Trước tình hình đó, Dự luật kiểm soát sản phẩm thuốc lá vì sức khỏe cộng đồng năm 2023 đã đề xuất cấm thuốc lá điện tử nhưng MVCC ra sức phản đối vì lo ngại những tác động bất lợi tiềm tàng đến nền kinh tế, thể hiện qua việc các doanh nghiệp bản địa sẽ mất cơ hội kinh doanh, công nhân sẽ thất nghiệp và gia đình người thân của họ cũng sẽ gặp khó khăn khi những nhà máy sản xuất thuốc lá điện tử buộc phải đóng cửa.

Tương tự, Singapore áp đặt lệnh cấm lên thuốc lá điện tử từ năm 2018 nhưng số người sử dụng sản phẩm này vẫn không ngừng gia tăng. Đồng thời, theo The Straits Times, số người bị bắt vì sử dụng thuốc lá điện tử năm 2022 gấp 4 lần so với năm 2020.

Dữ liệu từ trang web chính thức của Cơ quan Khoa học Y tế Singapore (HSA) cho thấy, từ năm 2018- 2022, đã có tổng cộng 860 người bị bắt vì buôn lậu thuốc lá điện tử và phụ kiện. Tình hình căng thẳng đến mức Singapore phải tìm cách phối hợp để quản lý và kiểm soát việc sử dụng thuốc lá thế hệ mới thông qua cách tiếp cận đa cơ quan.

Các quốc gia trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương cũng đang rơi vào tình cảnh tương tự. Như Úc cấm bán thuốc lá điện tử ngoại trừ bán thuốc lá điện tử theo kê đơn thuốc. Tuy nhiên, số người sử dụng thuốc lá điện tử tại đây vẫn tăng gần gấp 3 lần trong 2 năm qua.

Tại Mỹ, hai thành phố San Francisco và Califonia (Mỹ) từng cấm thuốc lá thế hệ mới và đặt mục tiêu trở thành một “thành phố không khói.” Tuy nhiên, sau lệnh cấm, tỷ lệ hút thuốc lá điếu ở hai khu vực này đã tăng đột biến, không thể kiểm soát. Vì vậy, theo ông Riccardo Polosa - chuyên gia người Ý nổi tiếng trong lĩnh vực hô hấp “cấm không phải là biện pháp hiệu quả bởi sẽ làm gia tăng tình trạng buôn lậu, phạm tội…”.  

Nhu cầu vẫn tăng và vai trò giảm thiểu tác hại của thuốc lá thế hệ mới

Các quốc gia khác như Vương quốc Anh và New Zealand, dù là những quốc gia có nền y tế công phát triển, vẫn chọn cách tiếp cận thuốc lá thế hệ mới hợp lý hơn với mong muốn mang về các lợi ích cho đất nước và người dân. Bởi các nước này hiểu rằng, không thể cấm người dân khi nhu cầu hút thuốc lá thế hệ mới luôn cao.

Bằng chứng ở Úc, dù quy định ngặt nghèo nhưng hơn 1 triệu người trưởng thành ở Úc vẫn tìm mua thuốc lá thế hệ mới tại các chợ đen. Và dù luật tiểu bang và lãnh thổ Úc hạn chế bán thuốc lá điện tử cho người dưới 18 tuổi thì giới trẻ Úc vẫn dễ dàng tiếp cận mọi loại thuốc lá điện tử.

Hay tại Nepal, bất chấp lệnh cấm thuốc lá điện tử, theo báo cáo tài chính 2021 - 2022 hơn 18 tỉ sản phẩm thuốc lá điện tử và các thiết bị đi kèm được nhập khẩu, tương đương với số tiền 11 triệu rupee Nepal (Rs).

Ở Trung Đông và châu Phi, báo cáo của Công ty nghiên cứu thị trường Mordor Intelligence cho biết, quy mô thị trường thuốc lá điện tử ước tính đạt 128,70 triệu USD vào năm 2024 và dự kiến sẽ đạt 296,92 triệu USD vào năm 2029, tăng trưởng với tốc độ CAGR là 18,20% trong giai đoạn dự báo (2024 - 2029).

Thuốc lá điện tử đã trở thành giải pháp thay thế cho thuốc lá truyền thống. Theo nghiên cứu từ Tổ chức Cochrane, thuốc lá điện tử nicotin có thể giúp nhiều người cai thuốc hơn là không hỗ trợ hoặc chỉ hỗ trợ hành vi. Cụ thể, có đến 11/100 người có thể cai thuốc thành công khi sử dụng thuốc lá điện tử nicotin để cai thuốc lá điếu, trong khi đó chỉ 4/100 người có thể cai thuốc khi không có hỗ trợ.

Đi vào thực tế ở Anh, kể từ khi thuốc lá điện tử xuất hiện năm 2012, tỷ lệ người hút thuốc tại Anh đã giảm đáng kể, từ 22% năm 2014 xuống còn 12% năm 2020. Theo thông tin từ trang web NHS (Dịch vụ Chăm sóc Sức khỏe Quốc gia Anh quốc), nhờ Dịch vụ cai thuốc lá tại địa phương mà gần 2/3 số người sử dụng thuốc lá điện tử đã bỏ thuốc lá thành công.

Còn tại New Zealand, theo tạp chí y tế hàng đầu thế giới The Lancet, tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc hàng ngày đã giảm mạnh từ 13,3% trong giai đoạn 2017 - 2018 xuống còn 6,8% vào năm 2022 – 2023 và giảm 49% trong 5 năm sau khi thuốc lá điện tử trở nên phổ biến rộng rãi tại New Zealand.

Ngân hàng Thế giới ước tính, toàn cầu có thể tránh được 180 triệu ca tử vong sớm nếu việc hút thuốc lá có thể giảm xuống còn một nửa vào năm 2027 và thuốc lá điện tử là một bước quan trọng hướng tới thành tựu này.

Việt Nam nên làm gì?

Với những mặt tích cực của thuốc lá điển tử, theo số liệu mới nhất từ Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) trong số 182 quốc gia tham gia khảo sát, có đến 74% quốc gia ghi nhận sự xuất hiện của thuốc lá điện tử. 60% trong số này đã ban hành chính sách quản lý cho thuốc lá điện tử, với các nước chủ chốt là G7 và các quốc gia thuộc liên minh EU.

Tại Việt Nam, mặc dù chưa được phép lưu hành, tỷ lệ sử dụng thuốc lá thế hệ mới, đặc biệt là thuốc lá điện tử đang gia tăng nhanh chóng. Theo khảo sát với gần 5.000 người của VnExpress năm 2021, có hơn 90% người quan tâm và muốn tìm các giải pháp giảm tác hại thuốc lá. Khảo sát của Báo Lao Động vào tháng 10/2022 cũng ghi nhận số người biết hoặc đã từng tiếp cận sản phẩm Thuốc lá điện tử là 97% và Thuốc lá làm nóng là 50%.

Các số liệu thực tiễn phản ánh nhu cầu rất lớn của một bộ phận người tiêu dùng trong việc tìm kiếm các giải pháp thay thế thuốc lá truyền thống và chuyển đổi sang thuốc lá thế hệ mới. Đó là lý do các chuyên gia cho rằng, thay vì cấm, Việt Nam cần khảo cứu các kinh nghiệm quốc tế, các dữ liệu toàn cầu về xu hướng phát triển và bằng chứng khoa học về giảm thiểu tác hại, rủi ro của thuốc lá thế hệ mới để đưa sản phẩm thuốc lá điện tử hệ thống đóng và thuốc lá làm nóng vào quản lý đồng bộ, đồng thời dưới cùng một khung pháp lý, trên cơ sở phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước.

Các nhà hoạch định chính sách cũng cần tham khảo các thông tin cập nhật, thực tế, đa chiều, toàn diện về sản phẩm, thực trạng thị trường cũng như các kinh nghiệm quản lý thuốc lá thế hệ mới trên thế giới… để từ đó có thể xây dựng một chính sách quản lý hiệu quả cho cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, góp phần vào mục tiêu giảm thiểu tác hại thuốc lá, đảm bảo trật tự kinh doanh và tăng nguồn thu ngân sách từ thuế.