Thận trọng đánh giá tác động môi trường
Khánh thành từ năm 2016, nhà máy giấy Lee&Man đóng tại xã Phú Hữu A, huyện Châu Thành, tỉnh Hậu Giang trên diện tích 41 hecta với sản lượng cho phép sản xuất hằng năm là 420.000 tấn giấy cứng bao bì cao cấp. Mới đây, nhà máy đề xuất nâng công suất dự án đi kèm là bảng đánh giá tác động môi trường. Tỉnh Hậu Giang đã có công văn và đề nghị một số tỉnh thành trong khu vực sớm có ý kiến về báo cáo đánh giá tác động môi trường để đơn vị này có thể hoàn thành các thủ tục liên quan.
Là một trong những địa phương đầu tiên phản hồi tới UBND tỉnh Hậu Giang, UBND TP Cần Thơ thể hiện quan điểm ủng hộ của tỉnh Hậu Giang trong việc thống nhất đầu tư dự án giai đoạn 1 của Công ty TNHH Giấy Lee&Man Việt Nam vì sự phù hợp với quy hoạch phát triển ngành công nghiệp giấy của Việt Nam đến năm 2020, không chỉ góp phần tạo công ăn việc làm mà còn đóng góp cho ngân sách địa phương. Tuy nhiên, UBND TP Cần Thơ đã đánh giá mức độ tác động và phạm vi ảnh hưởng của dự án là rất lớn.
Quan điểm của UBND TP Cần Thơ là cần rà soát và phải có phân tích, đánh giá sự phù hợp của dự án so với hành lang an toàn bảo vệ nguồn nước phục vụ nước sinh hoạt. Vì khi vào mùa khô kiệt nhất, lưu lượng nước sông Hậu giảm mạnh, trong khi lưu lượng xả thải của nhà máy lại rất lớn. Như vậy, nguồn tiếp nhận nước thải từ dự án là sông Hậu sẽ tăng áp lực nặng nề. Trường hợp nếu có xảy ra sự cố về môi trường liên quan đến việc xử lý nước thải, thì toàn bộ người dân vùng ĐBSCL đều có nguy cơ bị ảnh hưởng.
Căn cứ vào đó, UBND TP Cần Thơ đề nghị UBND tỉnh Hậu Giang cần cẩn trọng, cân nhắc việc cấp chủ trương đầu tư; chỉ đạo các cơ quan chức năng xem xét công khai số liệu quan trắc môi trường của dự án, số liệu quan trắc môi trường khu vực xung quanh dự án để cộng đồng dân cư cùng biết, cùng hiểu và cùng giám sát. Ngoài ra, chủ dự án phải đưa ra phương án thu gom, quản lý, xử lý bùn thải phát sinh trong quá trình hoạt động.
Theo ghi nhận, hiện tại lưu lượng xả thải của nhà máy là 20.000 m3/ngày-đêm, khi nâng công suất, lưu lượng xả thải sẽ tăng lên 55.000 m3/ngày-đêm. Kết quả chạy mô hình mô phỏng cho thấy việc phát tán khí thải như bụi, SO2, NO2 của nhà máy đều có ảnh hưởng đến các khu vực lân cận….khiến không ít hộ dân hoang mang.
Ông Tư Lộc, một người dân sống tại huyện Châu Thành, tỉnh Hậu Giang bày tỏ lo ngại:
"9 tháng đầu năm, đơn vị này nhập khẩu rác thải giấy nhiều nhất, nếu nâng công suất thì nhà máy đem rác thải khắp nơi về đây xử lí rồi thải ra sông Hậu, sông Hậu sẽ chết. Mà chết đâu riêng Cần Thơ, có cả 9 tỉnh ĐBSCL, như vậy, Cần Thơ và các địa phương khác cần lên tiếng. Nếu nó đã lỡ làm rồi thì thôi đừng cho nó mở rộng thêm nữa và xử lí tốt vấn đề hiện tại đi".
Điều làm không ít người băn khoăn chính là sự cần thiết của việc nâng công suất nhà máy? Bởi sản xuất giấy vốn được nhận định là một trong những ngành có nguy cơ xả thải khá cao, tác động trực tiếp đến môi trường.
Nhận định về vấn đề này, Thạc sĩ Kỹ Quang Vinh, nguyên Chánh văn phòng Biến đổi khí hậu TP Cần Thơ cho biết:
"Nhu cầu của cả Việt Nam có cần đến 1 triệu tấn giấy không, nếu cần thì buộc họ theo luật lệ của chúng ta, quy chuẩn của chúng ta. Nhưng nếu chúng ta chỉ cần 200 – 300 ngàn tấn thôi thì nên cho họ sản xuất ở ở cái ngưỡng này để đáp ứng nhu cầu của chúng ta. Việt Nam không thể nào là cái túi rác của thế giới được, bởi nếu anh sản xuất quá đáng như thế này là để xuất khẩu, xuất khẩu anh lấy lợi về nhưng nguy cơ về môi trường thì người dân ĐBSCL phải gánh chịu. Ngành giấy, dệt, nhuộm là 3 ngành người ta rất sợ vì xả thải".
Để xác định thiệt hại về môi trường, kinh tế, sức khỏe con người do bị tác động từ ô nhiễm môi trường là một con số tiềm ẩn, khó có thể liệt kê, tính toán triệt để được. Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện - chuyên gia nghiên cứu độc lập về sinh thái ĐBSCL và sông Mê Kông đưa ra khuyến cáo về những yếu tố tác động nếu lượng chất thải của nhà máy ngấm vào sông Hậu:
"Thủy sản sông Hậu và vùng Tây Sông Hậu có thể không chết vì độc chất thải vào môi trường nước chưa đủ ngưỡng, nhưng trong tự nhiên, cá lớn ăn cá bé có thể tích lũy độc chất. Con người sẽ là chuỗi mắt xích cuối cùng trong hệ sinh thái và gánh tất cả độc chất tích lũy. Con người bị nhiễm độc từ hệ sinh thái có thể không chết ngay vì cần thời gian, nhưng ảnh hưởng sức khỏe và tăng chi phí y tế, giảm tuổi thọ, ảnh hưởng chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng chung đối với nền kinh tế".
TS Lê Anh Tuấn - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu (Đại học Cần Thơ), khẳng phải có đánh giá lũy tích xung quanh để có cái nhìn toàn diện về tác động môi trường. Vì đánh giá thổng thể tác động môi trường phải được tiến hành tổng thể, bài bản chứ không thể tách ra từng dự án nhằm nhìn nhận tác động lũy tích liên hoàn của các dự án. Hiện báo cáo đánh giá tác động môi trường của Chủ dự án - Nhà máy giấy Lee&Man có nhiều nội dung liên quan chưa được làm rõ, trình bày chưa đầy đủ. Trước các vấn đề này, UBND TP Cần Thơ đề nghị, Chủ dự án rà soát, chỉnh sửa, bổ sung đầy đủ hồ sơ, tài liệu liên quan đến dự án.
Được biết, Dự án nhà máy giấy Lee & Man Việt Nam do Tập đoàn Lee & Man Paper Hong Kong - Trung Quốc làm chủ đầu tư với 100% vốn nước ngoài, được UBND tỉnh Hậu Giang cấp giấy chứng nhận đầu tư vào năm 2007. Năm 2017, nhà máy đi vào hoạt động, liền vấp phải không ít phản ánh của người dân về việc phát án mùi hôi thối, ảnh hưởng nghiêm trọng môi trường sống của bà con.
Không đánh đổi môi trường vì lợi ích kinh tế
Trước tiên, phải thừa nhận bằng công nghệ, dây truyền sản xuất và những nỗ lực trong sản xuất, kinh doanh, nhà máy giấy Lee&Man đã đạt nhiều kết quả, góp phần đóng góp cho sự phát triển – xã hội của tỉnh Hậu Giang. Việc một doanh nghiệp kiến nghị được nâng cấp công suất là điều dễ hiểu tuy nhiên đây lại không phải lần đầu Nhà máy giấy nhận về sự phản đối dữ dội từ cộng đồng. Vì sao lại như vậy?
Chắc chắn, lý do lớn nhất phải kể nguồn tiếp nhận nước thải của nhà máy là sông Hậu, con sông lớn nhất và là nguồn cung nước ngọt chính của các tỉnh, thành phố khu vực Tây Nam Bộ. Những năm gần đây, hạn hán, xâm nhập mặn diễn biến ngày một nghiêm trọng tại ĐBSCL và dự báo sẽ còn khốc liệt hơn trong tương lai. Vì thế an ninh, an toàn nguồn nước ngọt đã được các địa phương ĐBSCL chú trọng, bảo vệ hơn lúc nào hết.
Nói như vậy, không có nghĩa là chúng ta không vội “quy kết” rằng Nhà máy giấy Lee & Man chắc chắn sẽ gây thảm họa cho Sông Hậu và ĐBSCL… mà đơn thuần là chỉ ra rủi ro cho sự sống của hàng chục triệu người! Lý do nào chăng nữa, cũng không thể mang vận mệnh của cả ền Tây “đánh cược” vào một dự án bất kỳ. Thay vào đó, cần những đánh giá tác động môi trường một cách chặt chẽ, khoa học thì một “thảm họa môi trường” hoàn toàn có thể ngăn chặn từ sớm.
Hơn lúc nào hết, Hậu Giang và các tỉnh lân cận phải giải bài toán theo chiều thuận, phân tích thấu đáo, tính đúng, tính đủ mặt lợi - mặt hại, từ đó mới đi đến xem xét chấp nhận hay không chấp nhận. Ngay lúc này, Hậu Giang cần cân nhắc chủ trương đầu tư cho dự án nâng công suất theo lộ trình tăng dần, tăng từng giai đoạn trên cơ sở tổng lượng chất thải phát sinh để tránh trường hợp làm tăng chất thải quy mô lớn đột ngột; song song đó cần giám sát chặt chẽ, đồng bộ các nhà máy đang hoạt động dọc theo dòng sông Hậu để tránh gây ra những tác động xấu đến môi trường.
Trách nhiệm lớn tiếp theo dĩ nhiên thuộc về Công ty Lee & Man Việt Nam. Công ty này cần quan tâm, làm rõ một cách nh bạch nhất mọi quan ngại của cộng đồng như vấn đề về tiếng ồn, bụi khí, mùi hôi… đảm bảo các quy chuẩn. Từng bước giảm thiểu tối đa những tác động đến môi trường nước, không khí cho khu vực dân cư xung quanh. Qua đó, tiếp tục xây dựng những giá trị thiết thực thay cho lời cam kết trách nhiệm xã hội, góp phần nâng cao đời sống người lao động, cộng đồng địa phương.
Chắc chắn, với dư địa lớn để phát triển, Hậu Giang nói riêng và các tỉnh thành ĐBSCL nói chung vẫn nêu cao tinh thần mời gọi để các doanh nghiệp, tập đoàn trong và ngoài nước đầu tư các dự án ở nhiều lĩnh vực nhằm tạo điều kiện cho các tỉnh phát triển toàn diện.
Tuy nhiên, trong quá khứ, việc quá coi trọng thu hút đầu tư, chưa quan tâm đúng mức tới công tác bảo vệ môi trường, chưa lường hết những nguy cơ tiềm ẩn đã dẫn đến không ít sai lầm, bài học đắt giá cho nước ta. Khi và chỉ khi môi trường thực sự được xác định là một trong ba trụ cột của phát triển kinh tế - xã hội thì mới có thể hướng đến sự phát triển bền vững như Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc từng khẳng định “Không đánh đổi môi trường, văn hóa, văn nh xã hội đế lấy kinh tế”./.