Trong khi đó, khu vực này có lợi thế lớn về sản xuất nông nghiệp, tập trung vùng nguyên liệu nhưng hệ thống logistics lại chủ yếu ở trung tâm TP Hồ Chí Minh.
Thực tế, vận tải đường bộ ở ĐBSCL vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong khi vận tải đường sắt chưa có và đường thủy lại chưa được khai thác hiệu quả. Điều này khiến thời gian giao hàng kéo dài, chi phí tăng cao, làm giảm năng lực cạnh tranh của hàng hóa nông sản.
Theo báo cáo phân tích, tổng chi phí logistics của Việt Nam hiện chiếm 17-18% GDP, gần tương đương mức trung bình ASEAN. Tuy nhiên, tỷ trọng này cao chủ yếu do phần lớn hàng xuất khẩu có giá trị thấp, khiến chi phí vận tải trở nên chiếm tỷ lệ lớn trong giá thành. Trong cơ cấu chi phí logistics, vận tải vẫn chiếm tỷ trọng cao nhất, do vậy việc đầu tư hạ tầng sẽ tác động trực tiếp đến việc giảm chi phí logistics của toàn vùng.
Cần Thơ với vai trò trung tâm của ĐBSCL, là cửa ngõ kết nối nội vùng, liên vùng với Đông Nam Bộ -TP. Hồ Chí Minh và giao thương quốc tế qua cảng biển nước sâu, cảng hàng không và các thị trường xuất khẩu. Chính điều này giúp Cần Thơ trở thành điểm hội tụ lượng lớn nông, thủy sản của vùng.
Tuy nhiên, hệ thống hạ tầng logistics, từ vận tải thủy, bộ, hàng không đến mạng lưới kho bãi, ICD và các dịch vụ giá trị gia tăng của Cần Thơ được nhìn nhận chưa đồng bộ.
Theo ông Huỳnh Thanh Sử, Phó Giám đốc Sở Công Thương Cần Thơ, hạ tầng giao thông phục vụ logistics của thành phố đang chuyển biến rõ nét với việc hình thành các trục cao tốc quan trọng kết nối liên vùng và quốc tế. Ở lĩnh vực hàng không, Cần Thơ định hướng phát triển trung tâm logistics quy mô 100 ha, gắn với khu liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản ĐBSCL, mở rộng hạ tầng sân bay.
Sau rà soát quy hoạch logistics Cần Thơ (mới), số trung tâm logistics được tinh gọn còn 10, tập trung tại các vị trí có lợi thế như Thốt Nốt và Cái Cui - Tân Cảng. Đối với luồng Định An, trước mắt duy trì khai thác tàu 5.000 - 10.000 tấn, đồng thời nghiên cứu giải pháp lâu dài nhằm hoàn thiện hạ tầng, hướng tới mục tiêu đưa Cần Thơ trở thành trung tâm logistics quốc tế vào năm 2035.
Ông Sử nhấn manh: "Phát triển thành phố Cần Thơ trở thành một trung tâm dịch vụ logistics quốc tế của vùng ĐBSCL, thì cũng phát triển kinh tế hiện đại, phát triển kinh tế số, đô thị thông nh, dịch vụ chất lượng cao, hoàn thiện kết cấu hạ tầng đồng bộ, giao thông liên vùng, cảng biển, đường thủy, hàng không, trung tâm logistics và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và đời sống nhân dân, đổi mới quản trị đô thị, cải cách hành chính và chuyển đổi số."
Cần Thơ đang sở hữu nhiều lợi thế để trở thành trung tâm logistics của ĐBSCL. TS Nhiêu Nhật Lương, Giảng viên Viện Công nghệ thông nh và Tương tác, Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh cho rằng, thành phố cần tận dụng vị trí trung tâm vùng, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và hướng đến phát triển bền vững trong quy hoạch và vận hành hạ tầng logistics.
Theo TS Lương, Cần Thơ cần tập trung vào xây dựng Trung tâm logistics thông nh, áp dụng AI trong tối ưu hóa lưu kho, vận chuyển và sử dụng IoT để giám sát nhiệt độ, độ ẩm, hành trình vận tải, đặc biệt đối với nông sản và kho lạnh. Đồng thời phát triển hệ sinh thái logistics xanh nhằm đáp ứng yêu cầu giảm phát thải và tiêu chuẩn môi trường của thị trường quốc tế.
TS Lương nhấn mạnh. "Chúng ta cần tập trung cho logistics thành phố Cần Thơ, mình lựa chọn vị trí làm sao cho tối ưu hóa hạ tầng hiện có của thành phố Cần Thơ, ngoài ra để đảm bảo yếu tố thông nh mình sẽ tích hợp thêm các công nghệ mới, trí tuệ nhân tạo trong việc tối ưu hóa lưu trữ và vận chuyển. Cái ý nghĩa của giải pháp này là mình nâng cao hiệu quả hạ tầng, giảm được lưu lượng vận chuyển của thành phố, góp phần định vị thành phố Cần Thơ là trung tâm logistics của vùng ĐBSCL".
Để thúc đẩy chuyển đổi số ngành logistics, vấn đề then chốt hiện nay là kết nối và đồng bộ hạ tầng logistics số ở cả cấp quốc gia và địa phương. Việc hình thành nền tảng dữ liệu dùng chung cho kho bãi, vận tải, cảng và cơ quan quản lý sẽ tạo “xương sống” kết nối các chủ thể trong chuỗi logistics, giúp doanh nghiệp tham gia số hóa một cách liền mạch, hiệu quả.
Theo bà Phan Thị Hồng Nhung, Giám đốc kinh doanh Công ty Cổ phần Hạnh Nguyên Logistics, song song với hạ tầng số, cần ưu tiên đào tạo nguồn nhân lực logistics số, tăng cường chính sách ưu đãi về vốn, thuế và mở rộng hợp tác công - tư để thu hút đầu tư. Hiện doanh nghiệp đang phát triển trung tâm logistics tích hợp quy mô khoảng 11 ha, cung cấp trọn gói dịch vụ từ vận tải, sơ chế, cấp đông, kho lạnh, chiếu xạ đến hải quan và kết nối vận tải biển:
"Cần phải có những cái chính sách hỗ trợ dành cho những doanh nghiệp mà đang thực hiện trong quá trình ứng dụng số hóa, có thể là những chính sách về vốn ưu đãi về vốn về thuế, bên cạnh đó có thể là mở rộng những chương trình hợp tác gọi là đầu tư công và tư để cho các doanh nghiệp logistics có thể tham gia vào đầu tư những trung tâm logistics, những cảng biển mà thành phố đang hướng đến, bên cạnh đó có thể vừa tham gia và vừa có thể huy động những nguồn vốn xã hội hóa."
Để nâng cao hiệu quả logistics tại ĐBSCL nói chung và Cần Thơ nói riêng cần được xem xét trên hai khía cạnh là hạ tầng cứng và hạ tầng mềm. TS Nguyễn Thắng Lợi, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển logistics Việt Nam cho rằng, với Cần Thơ và ĐBSCL, cần tiếp cận logistics như một ngành dịch vụ.
Ngoài đầu tư hạ tầng cứng, địa phương phải chú trọng hạ tầng mềm. Trung tâm liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản nếu chỉ đầu tư nhà xưởng, kho bãi là chưa đủ; điều quan trọng là mô hình vận hành: "Cái xu thế bây giờ là xu thế về công nghệ, thật sự ra khoảng cách về mặt địa lý cũng không có vấn đề gì quá quan trọng, chúng ta hoàn toàn có các hệ thống đường sá chúng ta kết nối các trung tâm. Nhưng mà các trung tâm đó nó phải giữ được một vị thế cụ thể nào đó thì chúng ta mới phấn đấu chúng ta thực hiện.
Nếu muốn Cần Thơ trở thành trung tâm liên kết sản xuất của khu vực ĐBSCL thì bắt buộc là Cần Thơ phải là ngõ ra quốc tế, nếu chúng ta không giải quyết được vấn đề ngõ ra quốc tế thì chúng ta cũng chỉ là một cái vùng nào đó rồi chúng ta làm một bước điện để chúng ta mang hàng hóa lên TP. Hồ Chí Minh chúng ta xuất khẩu thôi".
Hà Nội dẫn: Muốn hình thành hệ sinh thái logistics đường thủy hiện đại, ĐBSCL cần một chiến lược đầu tư tổng thể, lấy nâng cấp hạ tầng luồng tuyến làm trụ cột và coi logistics xanh là xu hướng bắt buộc.
Tuy nhiên, để giải quyết được những “điểm nghẽn” hạ tầng và tạo chuyển biến thực chất, vấn đề không chỉ nằm ở kỹ thuật của từng dự án mà còn ở cơ chế, chính sách và cách thức tổ chức thực thi.
Trong phần 2 của loạt bài, nhóm PV CQTT Khu vực ĐBSCL sẽ phân tích sâu hơn những nút thắt đang cản trở phát triển hạ tầng logistics đường thủy vùng, đặc biệt giao thông thiếu đồng bộ, kho bãi, kho lạnh còn yếu và thiếu, chi phí logistics ở mức cao, cùng với sự khan hiếm nhân lực chất lượng cao đang trở thành lực cản lớn đối với năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và chuỗi cung ứng toàn vùng./.