Nhiều năm qua, các quốc gia thành viên Liên nh Châu Âu, Nhật Bản, Singapore đều quy định rõ rằng sữa tiệt trùng chỉ được sản xuất từ sữa tươi nguyên liệu. Tại Hoa Kỳ, chỉ trong trường hợp nguồn sữa tươi khan hiếm mới được phép sử dụng sữa hoàn nguyên để sản xuất sữa tiệt trùng.
Tại Brazil, chỉ khi nguồn sữa bị thiếu hụt do hạn hán hoặc các yếu tố bất khả kháng khác, sữa hoàn nguyên mới được phép sử dụng để sản xuất sữa tiệt trùng và chỉ giới hạn trong phạm vi cung cấp công.
Trung Quốc không cho phép dùng sữa hoàn nguyên làm sữa tiệt trùng
Ngày 16/03/2025, Uỷ ban Y tế quốc gia phối hợp với Tổng cục Quản lý Giám sát thị trường Trung Quốc ban hành Phụ lục sửa đổi số 1 của tiêu chuẩn GB25190-2010 “ Tiêu chuẩn an toàn thực phẩm quốc gia Trung Quốc đối với sữa tiệt trùng” có hiệu lực từ ngày16/09/2025. Việc sửa đổi này nhằm thực thi chỉ đạo tại Văn kiện số 01/2024 của Trung ương Đảng Cộng sản Trung quốc và Quốc Vụ Viện, hướng tới chuẩn hoá định nghĩa sữa lỏng, khuyến khích tiêu dùng sữa tươi và nâng cao chất lượng sản phẩm trên thị trường nội địa Trung Quốc
Nội dung sửa đổi bỏ quy định cho phép sử dụng sữa hoàn nguyên (sản phẩm pha lại sữa bột hoặc sữa cô đặc với nước) làm nguyên liệu cho sữa tiệt trùng; Sữa tiệt trùng (bao gồm cả sữa tiệt trùng nhiệt độ cực cao (sữa UHT) và sữa tiệt trùng giữ nhiệt) chỉ được phép sử dụng sữa bò tươi hoặc sữa dê tươi làm nguyên liệu; Bỏ các quy định liên quan đến yêu cầu kỹ thuật của sữa bột hoàn nguyên làm nguyên liệu; Bỏ các quy định liên quan đến việc ghi nãn sản phẩm có sử dụng sữa hoàn nguyên.
Việc Trung Quốc sửa đổi tiêu chuẩn GB 25190-2010 theo hướng loại bỏ sữa hoàn nguyên khỏi định nghĩa sữa tươi tiệt trùng thể hiện định hướng ưu tiên phát trển ngành chăn nuôi và chế biến sữa trong nước, kiểm soát chặt chẽ chất lượng sản phẩm và hạn chế các hình thức sản xuất sử dụng nguyên liệu chi phí thấp, đặc biệt là sữa hoàn nguyên từ nhập khẩu. Đây là động thái phù hợp với chủ trương “tuần hoàn kép” và mục tiêu nâng cao tiêu chuẩn thực phẩm nội địa Trung Quốc.
Quy định mới ảnh hưởng đến việc xuất khẩu sữa sang Trung Quốc?
Việc Trung Quốc loại bỏ hoàn toàn sử dụng sữa hoàn nguyên trong tiêu chuẩn kỹ thuật cũng như trên nhãn mác sản phẩm sẽ buộc các doanh nghiệp nước này chỉ được sản xuất sữa tiệt trùng từ sữa tươi nguyên liệu, đồng thời loại bỏ khỏi thị trường nhóm sản phẩm trước đây sử dụng sữa hoàn nguyên nhưng vẫn gắn mác “sữa tiệt trùng”. Điều này không chỉ nâng cao chất lượng sản phẩm lưu thông trong nước mà còn ảnh hưởng đến các sản phẩm nhập khẩu, nhất là sản phẩm sữa hoàn nguyên dạng sữa tiệt trùng từ các nước khác.
Trung Quốc là một trong những thị trường tiêu thụ sữa lớn và giàu tiềm năng trên thế giới. Năm 2023, tổng giá trị tiêu thụ sữa tại nước này đạt khoảng 3.900 tỷ Nhân dân tệ (tương đương khoảng 540 tỷ USD), trong đó sữa lỏng chiếm 78.1%.
Riêng sữa tiệt trùng đạt sản lượng tiêu thụ khoảng 8-9 tỷ lít (tương dương 6,5-7,3 triệu tấn), với doanh thu bán lẻ ước đạt 1.198 tỷ Nhân dân tệ (khoảng 165 tỷ USD), chiếm 82,9% thị phần sữa lỏng, trong khi sữa thanh trùng chỉ chiếm 17.1%. Sữa tiệu trùng duy trì vị trí chủ đạo trên thị trường Trung Quốc nhiều năm qua do chênh lệch giữa vùng sản xuất và tiêu dùng, hạ tầng chuỗi lạnh chưa đồng bộ và thói quen tiêu dùng ổn định.
Trong năm 2033, Trung Quốc nhập khẩu 2,87 triệu tấn các sản phẩm sữa, tương đương giá trị 12,08 tỷ USD, lần lượt giảm 12% về khối lượng và 13,2% về giá trị so với năm 2022. Trong đó, sữa lỏng nhập khẩu đạt 835 nghìn tấn (giảm 16,6%), còn sữa bột và các sản phẩm khô đạt 2 triệu tấn (giảm 7,3%). Các thị trường cung ứng chính bao gồm NewZeand, Pháp, Đức, Úc…
Từ tháng 10/2019, sau khi Việt Nam và Trung Quốc hoàn thành ký kết Nghị định thư “Các yêu cầu về thú y và sức khoẻ cộng đồng đối với các sản phẩm sữa xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc”, sữa và sản phẩm từ sữa của Việt Nam đã bắt đầu ghi nhận được xuất khẩu sang Trung Quốc với kim ngạch chưa cao.
Kim ngạch nhập khẩu sữa, sản phẩm sữa từ Việt Nam của Trung Quốc cụ thể như sau: Với sữa và kem không cô đặc, không thêm đường năm 2024 đạt 321 nghìn USD, 5 tháng đầu năm 2025 đạt 81,5 USD; Với sữa và kem cô đặc hoặc thêm đường (sữa đặc, sữa ngọt…) năm 2024 đạt 321 nghìn USD, 5 tháng đầu năm 2025 đạt 33,3 nghìn USD; Với bơ sữa, sữa đông và kem, sữa chua các loại sữa và kem lên men, năm 2024 đạt 478 USD, 5 tháng đầu năm 2025 đạt 202,6 nghìn USD.
Theo Vụ Phát triển thị trường nước ngoài (Bộ Công thương), Việt Nam hiện vẫn sử dụng sữa hoàn nguyên trong sản xuất sữa tiệt trùng; Do đó, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu sản phẩm sữa tiệt trùng sang Trung Quốc sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp.
Sau ngày 16/9/2025 các sản phẩm này không còn được công nhận là “sữa tiệt trùng” theo tiêu chuẩn mới của Trung Quốc, đồng nghĩa với việc không thể tiếp tục xuất khẩu dưới nhóm mã hàng hiện tại. Các doanh nghiệp Việt Nam buộc phải điều chỉnh công thức sản phẩm và chuyển đổi hoàn toàn sang sử dụng sữa tươi nguyên liệu nếu muốn tiếp tục duy trì xuất khẩu.
Hoạt động xuất khẩu có thể bị gián đoạn nếu doanh nghiệp không kịp thời điều chỉnh quy trình sản xuất, hồ sơ, nhãn mác. Đặc biệt khi các sản phẩm xuất khẩu sang Trung Quốc sử dụng sữa hoàn nguyên sẽ không thể đăng kí là “sữa tiệt trùng”, mà phải xếp vào “sữa pha chế”. Điều này ảnh hưởng đáng kể đến khả năng tiếp cận thị trường, nhất là khi sữa tiệt trùng hiện đang chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu tiêu thụ sữa tại Trung Quốc.
Ngoài ra, thay thế sữa hoàn nguyên bằng sữa tươi không chỉ đơn thuần là thay đổi nguyên liệu, mà kéo theo hàng loạt chi phí phát sinh như: chi phí nguyên liệu tăng cao, chi phí đầu tư điều chỉnh hệ thống dây chuyền sản xuất, rủi ro về ổn định nguồn cung sữa tươi, chi phí duy trì sữa lạnh và chi phí kiểm nghiệm chất lượng tăng. Tất cả các yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh về giá và khả năng duy trì thị phần của sản phẩm sữa Việt Nam tại thị trường Trung Quốc.
Nhiều chuyên gia cho rằng, đã đến lúc Việt Nam cần quy định sữa tiệt trùng chỉ được sản xuất từ sữa tươi nguyên liệu để vừa đáp ứng các điều kiện xuất khẩu sang các nước phát triển, vừa giải quyết được tình trạng “vàng thau lẫn lộn” trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh sữa tiệt trùng ở trong nước hiện nay./.