Hai lần được công nhận Chiến sĩ thi đua toàn quốc, từng nhận Giải thưởng Cống hiến xuất sắc về phòng chống mù lòa châu Á - Thái Bình Dương, ông là hiện thân của người thầy thuốc tận tâm, thi đua yêu nước bằng những hành động nhân văn và trách nhiệm với người bệnh.
Từ tuổi thơ cơ cực trong phòng bệnh kéo dài bốn năm, bác sĩ Nguyễn Viết Giáp lớn lên cùng sự thấu cảm sâu sắc với nỗi đau của người bệnh, khi ông từng chứng kiến cảnh cha mình chạy gần năm cây số, bế con đi cấp cứu nhưng bị từ chối.
Dù thực sự bị ám ảnh, nhưng câu chuyện ấy cũng trở thành động lực để ông chọn y khoa - con đường giúp ông trả lại phần nào “món nợ ân tình” với cuộc đời và với những người từng cưu mang trong thời khắc hoạn nạn:
"Có một lần tôi lên cơn phù phổi cấp, trong trạng thái lơ mơ của một đứa trẻ đang trong cơn hấp hối, tôi nghe được người y sĩ đã nói lớn tiếng với cha tôi rằng "Bệnh viện chúng tôi nhận người để chữa chứ không nhận người để chôn". Rất may lúc đó có một bác sĩ đi qua, đã tiếp nhận và cứu tôi khỏi cơn nguy kịch. Đến nay đã hơn 50 năm rồi, nhưng mỗi lần nhắc lại chuyện này, tôi vẫn thấy nghẹn lòng, và cảm phục tấm lòng của người bác sĩ đã cứu tôi thoát khỏi tay “tử thần”".
Khi trưởng thành, chàng trai trẻ Nguyễn Viết Giáp học y khoa tại TP.HCM, được nhiều bệnh viện lớn giữ lại. Nhưng những trải nghiệm từ hàng trăm chuyến khám, chữa bệnh từ thiện thuở còn là thủ lĩnh sinh viên đã khiến ông chọn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ), nơi chỉ có 3 bác sĩ chuyên khoa mắt, thiết bị thiếu thốn và vô vàn khó khăn. Với ông, đó là lựa chọn để sống đúng với điều mình tin tưởng.
Một trong những kỷ niệm đáng nhớ nhất với ông là chuyến khám từ thiện ở Xuyên Mộc năm 1994, khi một bệnh nhân nghèo nói trong nghẹn ngào: Không có tiền bác sĩ ơi! Khoảnh khắc ấy đã khai sinh chương trình phòng chống mù lòa của tỉnh, đến nay đã kéo dài hơn 30 năm, giúp hàng chục nghìn người mù tìm lại ánh sáng, mang lại hy vọng cho những học sinh nghèo và người cao tuổi:
"Ngay tuần đầu tiên tôi về công tác tại Bà Rịa Vũng Tàu, có một ca cấp cứu chấn thương vỡ bán phần trước nhãn cầu. Gia đình và người bệnh hết sức lo lắng và có nguyện vọng được chuyển lên TP.HCM. Nhưng sau khi tôi khám cho bệnh nhân, giải thích về tình trạng bệnh lý và thuyết phục bệnh nhân yên tâm để tôi phẫu thuật, ca mổ đã thành công.
Tôi ngồi lại một mình trong phòng phẫu thuật, có một ý nghĩ thoáng qua trong tâm trí: Nếu hôm nay không có mình ở đây, thì chắc chắn lên đến Sài Gòn, con mắt đó chỉ còn lại cái vỏ, vì trong quá trình di chuyển, toàn bộ tổ chức nội nhãn sẽ trào ra hết bên ngoài. Tận trong sâu thẳm, tôi dâng lên một cảm giác rất vui, rất tự hào, rất hạnh phúc".
Từ Long Sơn, Châu Đức đến những vùng xa xôi, bác sĩ Nguyễn Viết Giáp và các đồng nghiệp đã đưa dịch vụ y tế đến những người chẳng có khả năng đi đâu khác. Có người bệnh mù cả hai mắt, yếu ớt như cụ già dù mới chỉ 45 tuổi, chỉ biết khóc mà xin được mổ ễn phí. Khi ánh sáng trở lại, chị reo lên như một đứa trẻ, rồi lại khóc nức nở. Những khoảnh khắc như thế giúp ông biết mình đã chọn đúng con đường.
Song hành với các chuyến thiện nguyện là chương trình “Chăm sóc mắt học đường”, giúp hơn 200.000 học sinh được khám và đo khúc xạ ễn phí, hơn 20.000 em được tặng kính. Việc phát hiện sớm tật khúc xạ giúp các em học tốt hơn, vui chơi lành mạnh và có cơ hội nghề nghiệp trong tương lai. Bên cạnh đó, bác sĩ Nguyễn Viết Giáp cùng bệnh viện xây dựng mạng lưới chăm sóc mắt từ tỉnh đến phường xã, tập huấn cho hàng nghìn cán bộ y tế, thầy cô giáo, tạo nền tảng vững chắc cho công tác chăm sóc mắt cộng đồng:
"Những người lớn tuổi bị mù lòa được chúng tôi phẫu thuật, được giúp đỡ để có thể nhìn rõ hơn so với trước đó và có thể tự sinh hoạt, không làm ảnh hưởng tới sự chăm sóc của gia đình. Hơn nữa, họ cảm thấy có ánh sáng tốt thì họ sống vui, sống khỏe với con cháu, và họ cảm nhận chất lượng cuộc sống tốt hơn trong những ngày còn lại của cuộc đời.
Qua hơn 30 năm với các hoạt động chăm sóc mắt cộng đồng, tôi được đến rất nhiều nơi, giúp được rất nhiều người và cảm nhận được mình đã có rất nhiều may mắn".
Dù trải qua vô số kỷ niệm đẹp, bác sĩ Nguyễn Viết Giáp luôn nhìn sự cống hiến bằng lăng kính khiêm nhường. Với ông, những điều làm được cho cộng đồng không thể đo bằng những con số:
"Sự cống hiến, nhân văn và tâm nguyện có lẽ không đo đếm được bằng các phép tính số học thông thường. Trong tôi không có khái niệm thế nào là đủ, thế nào là thiếu trong những hoạt động của mình. Chỉ biết rằng, khi tôi và đồng nghiệp thực hiện các chương trình vì cộng đồng, nó được cảm nhận bằng những cảm xúc rất đặc biệt: là niềm vui, là sự chia sẻ với những số phận kém may mắn, là niềm hạnh phúc được sát cánh cùng nhau trên một hành trình có ý nghĩa.
So với hàng trăm nghìn người ngoài kia, mình đã may mắn hơn họ rất nhiều. Vì vậy, hôm nay mình có thể làm được điều gì tốt đẹp hơn thì hãy cố gắng làm".
Những đóng góp bền bỉ ấy đã được ghi nhận bằng nhiều danh hiệu cao quý, nhưng với bác sĩ Nguyễn Văn Giáp, đó cũng là lời nhắc nhở bản thân phải tiếp tục nỗ lực. Tại Đại hội thi đua yêu nước TP.HCM năm 2025, ông bày tỏ mong muốn có xe thị giác lưu động để đến với vùng xa, học sinh nghèo và người cao tuổi. Và chính đề xuất chân thành ấy đã được lãnh đạo Thành phố ủng hộ ngay tại hội trường, một nh chứng cho giá trị của sự cống hiến từ trái tim.
Từ một cậu bé từng bị từ chối cấp cứu đến người đứng đầu chương trình chăm sóc mắt cộng đồng hơn ba thập kỷ, bác sĩ Nguyễn Viết Giáp là hiện thân của tinh thần “đốt một que diêm còn hơn ngồi nguyền rủa bóng tối”. Ông không chỉ mang ánh sáng đến cho hàng trăm nghìn người, mà còn góp phần lan tỏa những giá trị nhân văn - giá trị làm nên sức mạnh của phong trào thi đua yêu nước trong đời sống hôm nay./.