Hai sắc thuế không chỉ là nguồn thu ổn định, quyết định khả năng chi tiêu công của Chính phủ, mà còn là công cụ điều tiết vĩ mô sắc bén, ảnh hưởng trực tiếp đến hành vi tiêu dùng, đầu tư và sự công bằng xã hội.
Chính sách thuế mới tác động thế nào đến chi tiêu và sức mua của người dân?
Thuế thu nhập cá nhân, một loại thuế trực thu, tức là trực tiếp tác động đến túi tiền của người dân. Bản chất của loại thuế này là công cụ phân phối lại thu nhập, hướng tới mục tiêu công bằng xã hội. Khi chính sách thuế thu nhập cá nhân thay đổi, sự tác động trực tiếp thể hiện đến sức mua. Hiểu một cách đơn giản như thế này, trước đây thuế thu nhập áp dụng với người hưởng lương từ 11 triệu đồng trở lên, mức giảm trừ gia cảnh với người phục thuộc là 4,4 triệu. Đến ngày 1/1/2026, thuế này áp dụng với người thu nhập chính thức từ 15,5 triệu đồng, mức giảm trừ gia cảnh với người phụ thuộc là 6,2 triệu đồng tính theo tháng.
Tức là nếu bạn thuộc diện thu nhập vừa đủ nộp thuế thu nhập theo mức mới, nhưng thu nhập không tăng so với trước đây, bạn tiết kiệm được 30% tiền lương hàng tháng. Số tiền này, về lý thuyết, tác động trực tiếp đến chi tiêu của mỗi hộ gia đình. Theo đó, tổng chi tiêu xã hội cũng có thể được thúc đẩy phần nào từ quyết định này.
Chị Nguyễn Thanh Vân ở phường Thanh Xuân, TP. Hà Nội cho biết: “Lương của tôi là 15 triệu một tháng, nếu như trước đây tôi phải đóng 10% chưa kể giảm trừ gia cảnh thì bây giờ tôi không thuộc diện đóng thuế nữa. Như vậy gia đình tôi cũng tiết được một khoản bù vào số tiền chi tiêu hàng tháng”…
Biểu thuế thu nhập cá nhân từ 7 bậc rút xuống còn 5 bậc, ví dụ như trước đây bậc 4, áp dụng đối với những người thu nhập từ 18 đến 32 triệu đồng một tháng chịu mức thuế 20% thì nay 3/ 4 số người này thuộc nhóm 2, chịu mức thuế 10%, 1/4 còn lại chịu mức thuế 20% một tháng.
Tương tự với mức doanh thu không phải nộp thuế của hộ, cá nhân kinh doanh tăng từ mức 200 triệu đồng lên 500 triệu đồng/tháng đồng nghĩa với việc những người kinh doanh nhỏ lẻ không còn chịu áp lực về thuế trong bối cảnh hiện nay.
GS.TS Hoàng Văn Cường - Uỷ viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, Uỷ viên Uỷ ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội, nhận xét: “Khoảng cách giữa các bậc thuế rất gần tạo cho người ta tâm lý thuế rất cao đồng thời cũng rất khó khăn cho người tính thuế, thu thuế dẫn đến tâm lý của người nộp thuế một là không muốn phấn đầu, hai là nảy sinh tâm lý trốn thuế”…
Khi ngưỡng chịu thuế được nâng lên hoặc biểu thuế suất được điều chỉnh giảm, thu nhập khả dụng hay còn gọi là thu nhập sau thuế của người dân sẽ tăng lên, đặc biệt là đối với tầng lớp trung lưu – lực lượng tiêu dùng chủ đạo. Điều này trực tiếp kích thích tổng cầu, thúc đẩy tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ, tạo động lực tăng trưởng kinh tế thông qua dịch vụ bán lẻ tăng lên.
Tương tự đối với trường hợp thuế giá trị gia tăng, một loại thuế gián thu, được cộng vào giá bán hàng hóa, dịch vụ do người tiêu dùng cuối cùng chi trả tuy nhiên cũng có một vấn đề là nếu thuế giá trị gia tăng giảm đồng nghĩa với thu ngân sách cũng giảm theo. Như hiện nay sắc thuế này được ễn giảm 2% so với mức quy định 10% nhằm mục đích kích cầu đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp trong giai đoạn khó khăn hiện nay:
“VAT giảm thì mình có thể tiết kiệm được chi phí, mình có thể để dành khoản tiền ấy có thể mua kem, mua nước thêm chẳng hạn”…
“Mỗi tháng tiêu dùng của gia đình tôi khoảng 10 triệu đồng, nếu giảm thuế từ 10% xuống còn 8% thì sẽ tiết kiệm được nhiều thứ”…
Tạo sự nh bạch trong khâu tính ngưỡng thu nhập chịu thuế
Chấm dứt thuế khoán, chuyển sang tính thuế theo thu nhập thực tế, qua đó tạo sự nh bạch trong khâu tính ngưỡng thu nhập chịu thuế. Tương tự, mức doanh thu không chịu thuế thu nhập cá nhân được nâng lên 500 triệu đồng/năm đối với hộ kinh doanh giảm bớt gánh nặng cho người dân. Việc tính thuế giá trị gia tăng cũng vậy, ngoài tiếp tục duy trì mức thuế 8%, chính sách mới còn mở rộng đối tượng hàng hóa không chịu thuế, tăng mức doanh thu tính theo năm chịu thuế từ dưới 100 lên mức dưới 500 triệu tạo điều kiện cho hộ kinh doanh nhỏ phát triển.
Chưa kể đến chính sách hỗ trợ hàng hóa xuất khẩu áp dụng mức thuế giá trị gia tăng 0%, qua đó tăng sức cạnh tranh cho các sản phẩm của chúng ta tăng sức cạnh tranh về giá trên thị trường quốc tế. Ngoài ra, cơ chế khấu trừ thuế giá trị gia tăng đầu vào là ưu điểm lớn nhất của sắc thuế mới, giúp doanh nghiệp chỉ nộp thuế trên phần giá trị gia tăng mà họ tạo ra chứ không phải chịu thuế áp dụng trên giá trị toàn bộ doanh thu.
Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, cho biết: “Đây là sự sẻ chia của nhà nước tại vì nhà nước đã nhường thuận lợi cho doanh nghiệp có thể giảm giá bán, tăng sản phẩm và người tiêu dùng mua được nhiều sản phẩm hơn nhưng ngân sách nhà nước sẽ mất đi một khoản. Tuy nhiên, sự mất đi đó là mất trước mắt còn về sau đó doanh nghiệp sẽ phục hồi vượt qua khó khăn”…
Thuế thu nhập cá nhân tác động tới động lực cá nhân cũng như sự công bằng xã hội, trong khi thuế giá trị gia tăng ảnh hưởng đến giá cả và tính cạnh tranh của doanh nghiệp. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, việc thiết kế các chính sách thuế phải là một nghệ thuật cân bằng giữa việc đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước, kích thích tiêu dùng và đầu tư, đồng thời hướng tới một xã hội công bằng, nh bạch hơn.