Sáng 2/12, trong khuôn khổ Hội nghị Đổi mới mở do VinUniversity, Bộ Khoa học và Công nghệ, Đại học Oxford, Duke và Cornell tổ chức, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) đã ra mắt Báo cáo Phát triển con người khu vực với tiêu đề “Sự phân cực lớn tiếp theo: Tại sao trí tuệ nhân tạo có thể làm gia tăng bất bình đẳng giữa các quốc gia".
AI có thể làm gia tăng bất bình đẳng toàn cầu
Trí tuệ nhân tạo (AI) có tiềm năng biến đổi nền kinh tế, quản trị và dịch vụ công nhưng nếu không được quản lý, AI cũng có thể làm gia tăng khoảng cách phát triển giữa các quốc gia, đó là nội dung được đề cập trong báo cáo mới nhất này của UNDP.
Báo cáo nhấn mạnh rằng mặc dù AI mở ra những cơ hội phát triển quan trọng, các quốc gia có điểm xuất phát rất khác nhau trong quá trình chuyển đổi để nắm bắt lợi ích và quản lý rủi ro. Nếu không có các chính sách mạnh mẽ, những khoảng cách này có thể gia tăng, làm đảo ngược nhiều thập kỷ tiến bộ trong việc thu hẹp bất bình đẳng phát triển.
Châu Á - Thái Bình Dương, nơi sinh sống của hơn 55% dân số thế giới, đang đứng ở trung tâm chuyển đổi AI. Khu vực này hiện có hơn một nửa số người dùng AI toàn cầu, với dấu ấn đổi mới sáng tạo ngày càng mở rộng nhanh chóng, từ sự tăng trưởng của Trung Quốc chiếm gần 70% bằng sáng chế AI toàn cầu đến hơn 3.100 công ty AI mới được tài trợ tại sáu nền kinh tế.
AI có thể thúc đẩy tăng trưởng GDP hàng năm của khu vực thêm khoảng 2 điểm phần trăm và nâng năng suất lên tới 5% trong các lĩnh vực như y tế và tài chính. Chỉ riêng các nền kinh tế ASEAN cũng có thể đạt gần 1 nghìn tỷ USD GDP bổ sung trong thập kỷ tới.
Theo bà Ramla Khalidi, Trưởng Đại diện Thường trú UNDP tại Việt Nam, đây là khu vực với tiềm năng to lớn nhưng cũng tồn tại bất bình đẳng sâu sắc. 1/4 dân số vẫn chưa được kết nối Internet, điều này tự nó đã tạo ra một đường phân cách.
Bà Ramla Khalidi nhấn mạnh AI có thể thúc đẩy phát triển, nhưng cũng có thể làm trầm trọng thêm tính dễ bị tổn thương. Những quốc gia sẵn sàng nắm bắt lợi ích có thể vươn lên mạnh mẽ. Những quốc gia không đủ khả năng hấp thụ các đổi mới đột phá có thể tụt lại ngày càng xa.
"Các chính sách bao trùm, các khoản đầu tư có trọng điểm và quản trị AI có trách nhiệm là điều thiết yếu để đảm bảo AI trở thành nguồn lực thúc đẩy phát triển công bằng”, bà Ramla Khalidi, Trưởng Đại diện Thường trú UNDP tại Việt Nam, cho biết.
“Việt Nam đang có vị thế tốt để tận dụng AI cho tăng trưởng bền vững và bao trùm, nếu tiếp tục giải quyết các thách thức như sự khác biệt về kỹ năng số, chất lượng dữ liệu, và bao trùm số cho phụ nữ, các cộng đồng nông thôn và các nhóm dễ bị tổn thương”.
Những thông tin từ báo cáo “Đánh giá toàn cảnh trí tuệ nhân tạo” (AILA) của UNDP tại Việt Nam cho thấy Chính phủ đã thể hiện ý chí chính trị mạnh mẽ, triển khai các chính sách và khoản đầu tư để thúc đẩy chuyển đổi số và ứng dụng AI trong các lĩnh vực then chốt.
Sự phát triển nhanh chóng của hạ tầng số, bao gồm phủ sóng 4G gần như toàn quốc, triển khai 5G đang diễn ra và sự cải thiện đáng kể trong xếp hạng chính phủ điện tử toàn cầu của Việt Nam, đang hỗ trợ tiến trình này.
Để AI trở thành động lực thúc đẩy công bằng
Báo cáo cũng lưu ý các rủi ro tiềm ẩn do AI gây ra. Hàng triệu công việc, đặc biệt là của phụ nữ và thanh niên, có nguy cơ bị tự động hóa, và những khoảng cách về kỹ năng, dữ liệu, và quản trị AI có thể hạn chế lợi ích từ AI. Trên toàn châu Á - Thái Bình Dương, những quốc gia đầu tư vào kỹ năng, năng lực tính toán và hệ thống quản trị hiệu quả sẽ có khả năng hưởng lợi nhiều nhất từ AI, trong khi những nước khác có nguy cơ tụt lại phía sau.
Mức độ sẵn sàng chuyển đổi số cũng khác nhau đáng kể trong khu vực. Các quốc gia như Singapore, Hàn Quốc và Trung Quốc đang đầu tư mạnh vào hạ tầng và kỹ năng AI, trong khi những nước khác vẫn đang củng cố quyền truy cập và kiến thức số cơ bản.
Hạ tầng, kỹ năng, năng lực tính toán và năng lực quản trị hạn chế làm giảm tiềm năng lợi ích từ AI, đồng thời tăng rủi ro, bao gồm mất việc làm, loại trừ dữ liệu và tác động gián tiếp như gia tăng nhu cầu năng lượng và nước toàn cầu từ các hệ thống sử dụng AI nhiều.
AI cũng đang chuyển đổi quản trị và dịch vụ công trong khu vực. Nền tảng Traffy Fondue tại Bangkok đã xử lý gần 600.000 báo cáo của công dân, giúp phản hồi nhanh hơn. Dịch vụ Moments of Life tại Singapore đã giảm thời gian thủ tục giấy tờ cho các bậc phụ huynh mới từ khoảng 120 phút xuống còn 15 phút.
Tại Bắc Kinh, các mô hình số song sinh hỗ trợ quy hoạch đô thị và quản lý lũ lụt. Một nền tảng hỗ trợ dựa trên AI đang được thử nghiệm tại Việt Nam nhằm giúp công dân sử dụng 15 dịch vụ hành chính công trực tuyến thiết yếu. Những ví dụ này cho thấy tiềm năng của AI trong nâng cao quản trị và cung cấp dịch vụ công.
Tuy nhiên, công nghệ đó cũng đi kèm rủi ro. Các quốc gia có năng lực hạn chế trong quản lý các tác động của AI có thể đánh mất lợi thế cạnh tranh. Hiện mới chỉ một số ít quốc gia có quy định toàn diện về AI, và đến năm 2027 dự báo hơn 40% các vi phạm dữ liệu liên quan đến AI toàn cầu có thể xuất phát từ việc sử dụng AI tạo sinh sai mục đích, nhấn mạnh nhu cầu về các khuôn khổ quản trị vững chắc.
Và ngay ở cấp độ cá nhân, việc sử dụng AI để kết nối việc làm cũng có thể đẩy phụ nữ vào công việc có thu nhập thấp hơn và nam giới vào các vai trò kỹ thuật.
"Chúng ta đang chứng kiến sự hình thành của một khoảng cách công bằng AI. Và khoảng cách này không chỉ do một yếu tố gây ra. Nó được thúc đẩy bởi con người, bởi các nền kinh tế và bởi những hệ thống quản trị phát triển với tốc độ khác nhau", bà Ramla Khalidi cho biết.
Theo Trưởng Đại diện Thường trú UNDP tại Việt Nam, để AI trở thành động lực thúc đẩy công bằng, chúng ta cần các chính sách bao trùm; các khoản đầu tư có trọng tâm và cần quản trị AI có trách nhiệm. Đặc biệt là chúng ta cần một hệ sinh thái số bao trùm phụ nữ, cộng đồng nông thôn và các nhóm dễ bị tổn thương.
Báo cáo cũng gợi ý các hướng đi để các quốc gia biến rủi ro thành cơ hội cùng tiến:
Một là, lấy con người làm trung tâm: Bằng cách đặt đổi mới vào khuôn khổ phát triển con người.
Hai là, quản trị đổi mới một cách có trách nhiệm với quy định rõ ràng, cách tiếp cận dựa trên rủi ro và trách nhiệm giải trình mạnh mẽ.
Ba là, xây dựng các hệ thống sẵn sàng cho tương lai có khả năng chống chịu, bền vững và cạnh tranh.