Nhưng để họ thực sự lớn mạnh và bước vào sân chơi doanh nghiệp, điều gì đang níu chân?
Và đâu là nút thắt lớn nhất mà hàng triệu hộ kinh doanh vẫn day dứt mỗi ngày?
Theo mục tiêu tại Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, từ nay đến năm 2030, Việt Nam cần thêm khoảng 1 triệu doanh nghiệp mới – tức bình quân mỗi năm phải có tới 200 nghìn doanh nghiệp gia nhập thị trường.
Để đạt được con số đầy thách thức này, giới chuyên gia cho rằng việc nâng tầm khu vực hộ kinh doanh đóng vai trò quyết định. Nhưng trên thực tế, khu vực hơn 5 triệu hộ kinh doanh của chúng ta vẫn đang đối mặt nhiều rào cản, đặc biệt là về thuế – một trong những yếu tố khiến họ “ngại lớn, ngại chính danh”.
Dù đóng góp đáng kể cho tăng trưởng và tạo việc làm, nhưng nhiều hộ kinh doanh vẫn lựa chọn hoạt động nhỏ lẻ, tránh mở rộng quy mô. Tâm lý “làm bé cho đỡ bị để ý” xuất phát từ nhiều nguyên nhân: thủ tục thuế phức tạp, cách tính thuế chưa hợp lý, và nỗi lo bị kiểm tra liên tục khi chuyển sang mô hình doanh nghiệp.
TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ nhìn nhận:
"Môi trường kinh doanh của nước ta có nhiều cải tiến, có nhiều quyết tâm, quyết liệt, nhưng vẫn còn nhiều vướng mắc, đôi khi chưa kịp thời tháo gỡ. Hộ kinh doanh họ cũng đặt ra nhiều câu hỏi. Tôi rất mong muốn thời gian tới Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ và các địa phương tiếp tục quan tâm đến những vấn đề của hộ kinh doanh để kịp thời tháo gỡ, bởi đây là cấu phần rất quan trọng cho tăng trưởng kinh tế".
Ý kiến của chuyên gia một lần nữa nhấn mạnh rằng: muốn hộ kinh doanh “lớn lên”, họ phải cảm thấy an toàn, công bằng, và chi phí tuân thủ phải ở mức chấp nhận được. Trong thảo luận tại Quốc hội vừa qua về sửa đổi các luật thuế, nhiều đại biểu đã thẳng thắn chỉ ra rằng tháo gỡ khó khăn về thuế cho hộ kinh doanh là yêu cầu cấp bách.
Theo đại biểu Trần Văn Lâm, việc tăng mức doanh thu phải chịu thuế thu nhập cá nhân lên 200 triệu đồng/năm theo dự thảo hiện nay là chưa phù hợp và tạo chênh lệch lớn so với chính sách giảm trừ gia cảnh của cá nhân:
"Tôi đề nghị các cơ quan chức năng quan tâm xem xét lại thuế suất và mức doanh thu khởi điểm phải chịu thuế thu nhập cá nhân đối với cách tính trực tiếp trên doanh thu mà hộ kinh doanh nhỏ phải chịu.
Đây là yếu tố then chốt để hộ kinh doanh yên tâm chuyển khỏi thuế khoán; đồng thời tạo lập môi trường kinh doanh bình đẳng cho các thành phần kinh tế cùng phát triển, đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và kiến thiết đất nước như Nghị quyết của Đảng đã xác định".
Rõ ràng, nếu mức doanh thu chịu thuế không phản ánh đúng thực tế hoạt động cũng như thu nhập khả dụng của hộ kinh doanh, họ sẽ không có động lực chuyển đổi, thậm chí có nguy cơ bị “lọt” sang nhóm chịu thuế oan, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn lực tái đầu tư.
Một trong những lo ngại lớn nhất của hộ kinh doanh là kê khai thuế. Họ vốn không có thói quen ghi chép sổ sách; mỗi ngày nhiều giao dịch nhỏ lẻ tích lại thành gánh nặng tuân thủ lớn. Ý kiến của đại biểu Hoàng Văn Cường:
"Chúng ta đã có chủ trương hỗ trợ hộ kinh doanh các phương tiện để họ thực hiện tính thuế thông qua máy tính tiền, thì cơ quan thuế là đơn vị quản lý được đầy đủ thông tin về doanh thu kinh doanh của một hộ.
Cuối năm cơ quan thuế sẽ thông báo về nghĩa vụ thuế chứ không để hộ kinh doanh phải báo cáo thuế. Như vậy, hóa đơn điện tử chỉ là một tờ giấy tính tiền được in ra từ máy tính tiền và có ghi mã số thuế thì coi như đó là hóa đơn thì hộ kinh doanh sẽ không phải trả thêm bất cứ chi phí nào khác".
Tại Công văn 11154 ngày 14/11/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu Bộ Tài chính và các địa phương triển khai đồng bộ giải pháp hỗ trợ hộ kinh doanh, báo cáo kết quả ngay trong tháng 12. Hiện ngành thuế đang thực hiện “60 ngày cao điểm chuyển đổi mô hình từ thuế khoán sang kê khai”. Thời gian còn lại chỉ hơn một tháng – giai đoạn có tính chất quyết định.
Những điều chỉnh về thuế được kỳ vọng sẽ giúp hộ kinh doanh thuận lợi hơn, nhưng trên thực tế, họ vẫn còn nhiều băn khoăn. Từ góc nhìn của những người đang trực tiếp buôn bán, điều họ mong muốn nhất là sự đơn giản và rõ ràng:
“Thực ra chúng tôi không ngại đóng thuế, chỉ sợ thủ tục phức tạp quá. Nếu dùng máy tính tiền mà cơ quan thuế tự tổng hợp cho thì tốt quá, chứ một ngày tôi bán hàng trăm lượt, bảo ngồi ghi chép thì chịu".
"Chuyển khỏi thuế khoán nghe cũng hay, nhưng chúng tôi mong mức doanh thu chịu thuế phải hợp lý hơn. Lãi bán lẻ vốn thấp, mà tính thuế trực tiếp trên doanh thu thì nhiều khi thấy không công bằng".
Để hộ kinh doanh thực sự “lớn lên”, chính sách thuế không chỉ cần phù hợp, đơn giản và công bằng mà quan trọng hơn là tạo dựng niềm tin – niềm tin rằng khi họ bước ra kinh doanh bài bản, họ không phải đối mặt với thêm rủi ro hay gánh nặng mới.
Khi những điểm nghẽn cuối cùng được tháo gỡ, hộ kinh doanh sẽ trở thành lực đẩy quan trọng cho mục tiêu 1 triệu doanh nghiệp, góp phần hình thành một khu vực kinh tế tư nhân năng động, hiện đại và là trụ cột của tăng trưởng bền vững trong thập kỷ tới.