Những phản ánh này cho thấy bức tranh chung: vướng mắc pháp lý xuất hiện trên nhiều lĩnh vực, từ khung quy định cho đến quá trình thực thi, và đang tạo áp lực lớn lên chi phí, hiệu quả hoạt động và dòng vốn đầu tư của doanh nghiệp.
Doanh nghiệp chờ đợi "vô định” vì "ma trận" pháp lý
Theo bà Nguyễn Thị Diệu Hồng, Trưởng phòng Xây dựng pháp luật – Ban Pháp chế VCCI, nhiều quy định hiện hành đã lỗi thời, đặc biệt là một số nghị định đã không được cập nhật trong nhiều năm. Những quy định cứng nhắc không chỉ làm tăng chi phí tuân thủ mà còn hạn chế quyền tự chủ trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
Ngoài ra, các thủ tục hành chính phức tạp, thiếu hướng dẫn cụ thể, cùng những quy định mang tính chung chung, không có quy chuẩn kỹ thuật rõ ràng, đang khiến doanh nghiệp rơi vào trạng thái “chờ đợi vô định”. Đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư có sử dụng đất, sự chồng chéo và thiếu nh bạch vẫn là rào cản lớn:
“Rà soát quy định thực hiện về dự án đầu tư có sử dụng đất và Dự án đầu tư liên quan đến điện rác – chúng tôi cảm thấy nó như một ma trận. Thực sự trong quy trình thực hiện chúng tôi đi tìm câu hỏi, về nguyên nhân nào khiến cho các dự án đầu tư bị kéo dài, thậm chí là ách tắc không thể triển khai được; và một trong những nguyên nhân đấy là liên quan đến các quy định pháp luật còn chồng chéo, chưa nh bạch.”
Ông Lê Bá Nam Anh, Giám đốc Chiến lược và Phát triển Masan Group, cho biết doanh nghiệp đang phải chịu mức thuế và phí khai thác khoáng sản chiếm tới 40–60% doanh thu – trong khi tỷ lệ này ở nhiều nước chỉ từ 3–8%. Nguyên nhân là do hệ thống pháp luật thiếu đồng bộ, dẫn đến trùng lặp giữa các luật, gây áp lực tài chính lên doanh nghiệp:
“Chúng tôi thấy hiện nay có sự trùng lặp về thuế khai thác khoáng sản đối với tiền cấp quyền trong Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 và thuế tài nguyên theo Luật Thuế Tài nguyên 2009. Thực chất hai nghĩa vụ này có tính chất giống nhau, nhưng quy định lại nằm ở hai Luật khác nhau, gây trùng lặp và còn khó khăn cho doanh nghiệp khi doanh nghiệp phải thực hiện cả hai nghĩa vụ. Do đó, kiến nghị Luật Thuế Tài nguyên cần được sửa đổi để thống nhất các loại thuế, phí trong ngành khoáng sản.”
Không chỉ riêng lĩnh vực tài nguyên, nhiều doanh nghiệp phản ánh sự chồng chéo giữa luật cũ và luật mới đang làm chậm tiến độ triển khai dự án, làm mất cơ hội thu hút dòng vốn quốc tế.
Bà Lê Thị Xuân Huế, Phó Giám đốc Bower Group Asia nêu ví dụ cụ thể về các dự án đầu tư đã được chấp thuận thí điểm bởi Thủ tướng, nhưng sau đó vẫn phải quay lại làm lại các thủ tục như cũ, gây lãng phí thời gian và nguồn lực:
"Một số dự án đã được Thủ tướng chấp thuận thí điểm trong một số trường hợp đặc biệt... tuy nhiên sau khi có quyết định thí điểm đấy rồi, thì cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư, cụ thể là Bộ Tài chính vẫn yêu cầu phải làm thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư vì Luật Đầu tư được quy định như thế rồi, thế là doanh nghiệp lại làm lại một vòng nữa... Việc này nó làm chậm lại quy trình, làm mất cơ hội của Việt Nam và làm ảnh hưởng đến cả nhiều vấn đề lớn khác".
Cấp bách xử lý các điểm nghẽn pháp lý
Theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký VCCI, mặc dù đã có nhiều nỗ lực cải cách trong suốt hai thập kỷ qua, nhưng hệ thống pháp luật vẫn còn nhiều quy định mâu thuẫn, chồng chéo, thậm chí lạc hậu và không còn phù hợp. Đáng chú ý, nhiều luật mới ban hành trong năm 2025 đã lộ rõ điểm nghẽn ngay từ giai đoạn triển khai đầu tiên:
"Việc tháo gỡ vướng mắc pháp lý là nhu cầu cần thiết, song cũng là thách thức lớn. Hiện nay, khối lượng công việc rất lớn và đang kỳ vọng rất cao, đây cũng là một cơ hội để chúng ta cải cách mạnh mẽ môi trường pháp lý về kinh doanh của Việt Nam giai đoạn tới. Việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 66 và triển khai quyết liệt các hành động thực hiện Nghị quyết đã tạo ra niềm tin và kỳ vọng mới cho cộng đồng doanh nghiệp. Chúng tôi tin rằng môi trường pháp lý nh bạch ổn định sẽ là động lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững trong giai đoạn tới".
Từ phía cơ quan quản lý, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú chỉ rõ, việc xử lý các điểm nghẽn pháp lý cho doanh nghiệp chậm là do thiếu sự phối hợp đồng thuận giữa các bộ ngành. Ông khẳng định, Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị đã đặt mục tiêu rõ ràng: phải cơ bản xử lý xong các vướng mắc pháp luật trong năm 2025, để mở đường cho tăng trưởng kinh tế hai con số:
"Đây là một quá trình dài, muốn giải quyết được vướng mắc do quy định của pháp luật trong năm 2025, chúng ta cần phải có trọng tâm trọng điểm, tháo gỡ những điểm nghẽn thực sự để cho nền kinh tế phát triển, cho mỗi một doanh nghiệp phát triển. Đặc biệt trong tháng 10 này, theo yêu cầu của cấp có thẩm quyền Luật Đầu tư phải sửa đổi toàn diện, bên cạnh đó, một số luật cần được sửa đổi như Luật Đất đai, Luật Quy hoạch, Luật Địa chất khoáng sản, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn… Đó là các luật chính cần phải sửa trong thời gian tới".
Thực tiễn đang đặt ra yêu cầu cấp bách cho việc cải cách đồng bộ, thực chất hệ thống pháp luật. Một môi trường pháp lý ổn định, nh bạch không chỉ giúp giảm chi phí đầu vào, mà còn là nền tảng quan trọng để thu hút vốn đầu tư, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo đảm sự phát triển bền vững của doanh nghiệp Việt trong giai đoạn tới./.