Hồ Linh Đàm, một buổi chiều sắp đến giờ tan sở. Con đường Nguyễn Hữu Thọ chưa tới lúc ngột ngạt, mới chỉ nhộn nhịp lên đôi chút. Gió chiều thoảng đưa, mặt nước lăn tăn gợn sóng. Mặt trời nghiêng xuống, lấp lánh soi gương.
Phía Bắc là con đường uốn lượn quanh co, với hàng hoa ban e ấp ở dải phân cách giữa. Phía Nam là đường vành đai trên cao, những dòng xe loang loáng giữa trời. Xa xa, lô nhô nhà cửa. Không gian khoáng đạt, mênh mông.
Một phụ nữ trung niên đang cần mẫn đưa từng nhát chổi, gom lá trên con đường đi bộ ven hồ. Nắng đã dịu, bắt đầu có người thể dục buổi chiều. Vào những sớm ngày rằm, mùng một, bờ hồ phía công viên Linh Đàm, bạn có thể gặp những nhóm phật tử của một đạo tràng nào đó, đang tổ chức phóng sinh.
Với diện tích lên tới 74 ha, Hồ Linh Đàm là hồ tự nhiên lớn thứ nhì của Hà Nội, chỉ sau Hồ Tây, và rộng gấp sáu lần hồ Hoàn Kiếm. Theo một số tài liệu ghi chép lại, đây vốn là đầm nước tự nhiên hình móng ngựa, hay hình vành trăng mới mọc.
Đầm Linh Đàm từng có nhiều tên gọi khác nhau, theo tên của các làng cổ xung quanh như Linh Đường (tên cũ của làng Linh Đàm), đầm Vân (Pháp Vân), đầm Đại (Đại Từ).
Đầm Linh Đường xưa ở huyện Thanh Trì, ôm quanh làng Linh Đường, chu vi 12 dặm, trong suốt như gương, nên cũng có tên là Nguyệt Kính hồ. Hồ thường có nhiều hoa sen, thơm ngát cả một vùng, nên dân gian còn gọi là Liên Đàm. Dưới thời Trần, đầm có tên là Long Ðàm (nghĩa là đầm rồng), sau gọi là Linh Ðàm (nghĩa là đầm cỏ thơm)…
Đến nay, trong số các hồ của Hà Nội, cũng chỉ duy nhất hồ Linh Đàm còn mang tên cũ, trong khi Dâm Đàm - tên Hồ Tây xưa, chỉ còn trong câu hát.
Nếu như hồ Tây là dấu tích của sông Hồng, thì hồ Linh Ðàm là dấu tích của sông Tô Lịch - một phân nhánh của sông Hồng. Sau khi Hồ Tây bị cô lập, không còn thông với sông Hồng thì dòng chảy sông Tô cũng cạn dần và thu hẹp lại.
Năm 2010, đầm Linh Đàm được nạo vét, xây dựng bờ kè để trở thành hồ điều hòa, kết nối với bán đảo Linh Đàm và công viên cây xanh.
Nhìn bờ kè hiện nay, ít ai có thể hình dung, đây từng là một đầm nước tự nhiên với cỏ thơm và hoa sen, kết nối những ngôi làng trù phú, nức tiếng bún dẻo và gạo thơm.
Cùng với cơn lốc của đô thị hóa, khi những chung cư mọc lên, dân cư đổ về nhiều, hồ Linh Đàm từng một thời ô nhiễm nặng. Chỉ mới hơn chục năm về trước, có những dạo, người ta gần như không dám đi bộ ven hồ, ai ngang qua cũng phải rảo bước thật nhanh để tránh mùi cá chết lềnh phềnh cùng rác rến.
Rồi Hà Nội cải tạo lại các hồ. Dẫu loại oxy đỏ dùng để làm sạch nước hồ từng gây nhiều tranh cãi, song, không thể phủ nhận, bằng cách làm sạch nước rồi thả các bè, mảng thủy sinh, hồ đã dần hết mùi tanh hôi, nước dần trong xanh trở lại.
Giờ thì, từng đàn cá bơi tung tăng sát mép bờ kè, thỉnh thoảng tung mình lên không trung đầy thích thú.
Giờ thì, những hàng cây bé xíu được trồng từ hồi làm bán đảo Linh Đàm, đã đến tuổi trưởng thành, và đã biết nghiêng ra ôm ấp lấy mặt hồ.
Giờ thì, bạn có thể dừng chân bên hồ, hít căng lồng ngực bầu không không khí mát rượi đầy hơi nước, với những con gió thổi vào từ phía sông Hồng.
Bộ hành qua hồ Linh Đàm, nghe lại những chuyện xưa về đầm Linh Đường, Long Đàm, Liên Đàm hay Nguyệt Kính hồ, bạn như gặp lại cả ngàn năm lịch sử làng mạc xóm thôn của cư dân lúa nước từ thuở Thăng Long.
Bạn như thấy trước mắt cả thước phim tua nhanh về những dòng sông từng chảy qua thành phố.
Bạn thấy lại cả một hành trình thời gian với bao đổi dời, như đang thầm thì kể chuyện cùng con sóng lao xao…!