Tại ấp An Hòa, xã Định An, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp có một làng nghề sản xuất thớt gỗ tồn tại hơn 70 năm nay và nổi tiếng khắp một vùng. Mỗi ngày, làng nghề sản xuất khoảng 1.000 tấm thớt gỗ rồi tỏa đi khắp châu thổ để phục vụ cho bà nội trợ. Đời cây được tính bằng vân gỗ, còn tên tuổi của làng nghề được tính bằng cái tâm của người thợ. Ở làng nghề thớt gỗ Định An, chất lượng gỗ tốt và tay nghề tài hoa là hai yếu tố chinh phục được người tiêu dùng.
Hơn 70 năm giữ lửa nghề truyền thống
Làng nghề sản xuất thớt gỗ Định An nằm trên trục Quốc lộ 54. Từ TP. Sa Đéc đi về hướng tỉnh An Giang, đến phà Vàm Cống quẹo trái, Định An được nhận diện bằng hai hàng thớt gỗ phơi nắng dọc ven đường. Phía trong nhà xưởng thì vang vọng tiếng cưa gỗ, tiếng mài nhẵn thớt.
Dưới bến sông, ghe chở gỗ thả neo, nối đuôi chờ chuyển hàng lên xưởng cưa. Cái nghề thô mộc vậy đó, mà hơn 70 năm nay nó vẫn ì xèo thu hút nhiều lao động để sản xuất những tấm thớt rắn chắc, phục vụ trong gian bếp của hàng triệu gia đình Việt.
Bậc cao niên ở Định An cũng không biết chắc mốc thời gian hình thành làng nghề, vì khi được sinh ra là đã thấy cha ông mình làm thớt, nhưng cái nghề này phồn thịnh từ những năm 1955. Theo lời của người dân, từ xa xưa, bà con ở vùng này thường chuyên chở và mua bán nông sản bằng ghe, đi đến các tỉnh ở xa.
Khi trở về, họ hay mua lá lợp nhà và cây mù u để làm cột nhà, phần gỗ thừa được tận dụng cưa ra thành thớt cho vợ con làm bếp. Dần dà, sản phẩm thớt nhiều hơn, người dân lại mang đi bán, đổi lấy đồ dùng. Tiếng lành đồn xa, ai ai cũng đều biết nơi sản xuất thớt tại vùng Định An chất lượng nên tìm về đặt hàng, rồi mua bán sôi nổi lên.
Ông Nguyễn Văn Thi – Thợ làm thớt đời thứ 2 của gia đình, sống tại xã Định An kể: “Thời gian trước Ba tôi đi mua cây mù u làm cái cày, làm trục… bán cho người ta. Gỗ dư được Ba tôi cắt thử đem đi chợ bán, từ từ người ta mua nhiều rồi mình mới mở rộng sản xuất ra. Hồi xưa làm đủ bán để sống qua ngày vì đâu có máy móc mà phát triển, bây giờ làm nhiều lắm”.
Gia đình Việt ưa chuộng thớt gỗ Định An ở 3 đặc điểm: Chất lượng bền bỉ vì thớ gỗ cứng, màu sắc tươi, băm hay chặt cũng không bị dính dăm gỗ vào thịt; Giá thành bình dân phù hợp túi tiền vì nguồn nguyên liệu có sẵn tại địa phương; Tính thẩm mỹ cao, tấm thớt tròn xoe và bóng loáng giúp bà nội trợ tự tin hơn để chế biến món ăn vừa ngon vừa sạch.
Thớt Định An có nhiều loại, đường kính từ 20-50cm, được làm từ nhiều loại gỗ khác nhau, như: mù u, xà cừ, xoài, mít, gừa, còng, me. Đặc biệt, thớt Định An được làm thủ công, không sử dụng hóa chất, được phơi dưới nắng tạo nên mặt phẳng và không bị mốc.
Anh Nguyễn Quốc Việt – chủ xưởng sản xuất thớt ở xã Định An cho biết: “Nghề này của ông bà truyền lại, là thớt mộc, không có hóa chất hay phẩm màu gì tẩm vào đây hết. Kích thước và kiểu cọ nó rất đẹp, cả xóm làm một ngày được 1.000 tấm, tiêu thụ ở ĐBSCL giúp nâng cao thu nhập”.
Kinh nghiệm truyền đời khi xẻ thớt ở Định An là luôn chọn loại gỗ già, thân to, đem sấy cho hết nhựa. Công đoạn làm thớt gồm các bước: phân đoạn, cắt thớt, lấy mực, ra vóc, đẽo, gọt láng, bào mặt,… kỹ thuật này tuy dễ vì có máy móc hỗ trợ một phần, nhưng nó rất kén thợ.
Muốn thớt có độ bền cao, không bị vỡ khi sử dụng thì cắt gọt độ dày, độ tròn, độ rộng của thớt theo tỷ lệ cân đối, người thợ phải có kinh nghiệm làm nghề lâu năm mới làm tốt công đoạn này. Ngoài ra, khâu gọt láng bắt buộc phải làm bằng tay vì nó giúp tấm thớt có độ đẹp và trơn láng nên không thể dùng máy móc để thay thế.
Bí quyết làm nên thương hiệu
Làm thớt rất cực nhọc và không làm đơn lẻ được, mỗi người thợ phụ trách một công đoạn khác nhau, công việc cứ vậy chuyền tay nhau mà làm đến khi thành phẩm. Thế nên tại làng nghề thớt Định An, nhiều gia đình thường tụ họp ra khoảng sân trước nhà hay một cái xưởng nhỏ để làm việc. Ở đây, đàn ông thì cưa, đục, cắt, còn phụ nữ thì chà nhám, phơi phiến.
Làm thớt cực nhất là lúc phơi nắng, thời tiết nắng mưa thất thường nên việc phơi nắng luôn phải trông chừng. Nếu mùa mưa như bây giờ, có khi cả tuần mới đủ nắng để chuyển sang công đoạn bào láng thớt. Nếu không phơi, sản phẩm sẽ không chất lượng vì gỗ tươi rất dễ mục, mẻ khi sử dụng.
Sản phẩm danh tiếng của làng nghề Định An là thớt gỗ mù u, lựa chọn loại cây cổ thụ làm thớt chỉ là một hướng đột phá theo cách tình cờ của dân xóm nghề này. Miền Tây xưa nay có rất nhiều rặng mù u mọc dại ven sông, sinh trưởng chậm, gỗ rất bền và giá thành gỗ tươi cũng rất rẻ. Ban đầu, thợ chọn gỗ này xẻ thớt nhằm hướng tới tính năng sử dụng lâu dài.
May mắn, trong quá trình sản xuất, tay nghề tài hoa của thợ đã bào tấm gỗ thô cứng trở nên bóng nhoáng và bền bỉ nên khi lọt vào gian bếp, thớt mù u chinh phục được đủ kiểu nấu ăn của các bà, các mẹ. Từ đó, sản phẩm này duy trì thương hiệu nổi tiếng của cả làng thớt Định An.
Chị Lê Mỹ Trang – nhân công bào thớt tại xã Định An bật mí: “Tấm thớt có bề mặt phải láng bóng, muốn tốt thì chọn loại thớt mù u hoặc xà cừ. Hiện giờ ở đây không còn làm thớt còng và xoài nữa. Hiện giờ mù u là úy nhất, nếu là thớt mù u thì “tuổi thọ” cũng tầm 10 năm mới hỏng. Nó không mốc, không lên dăm, để bao lâu cũng được”.
Trung bình một ngày, một gia đình ở Định An sản xuất được 200 cái thớt. Nhưng vào đợt cao điểm như giáp Tết, nhu cầu của người dân sử dụng thớt tăng cao thì năng suất được đẩy mạnh có thể lên đến 1.000 tấm. Hằng năm, vào mùa nước nổi, xã Định An lại bắt đầu nhộn nhịp hơn những ngày thường. Những tiếng cưa, tiếng đục, tiếng máy, tiếng nói cười của người dân bào thớt làm cho vùng quê này như có thêm một nhịp sống mới. Hiện nay, làng thớt Định An có khoảng 15 hộ gắn bó với nghề, cung cấp thớt đi khắp các tỉnh thành ền Tây Nam Bộ.
Bà Phạm Thị Thúy Muội – ngụ xã Định An cho biết: “Thớt ở đây chưa qua công đoạn sấy nên chưa xuất đi được ở nước ngoài, chỉ bán nội địa thôi. Nhưng chúng tôi thống nhất bán bằng giá với nhau, không ai bán cao hơn ai”.
Nếu như trước đây làng nghề thớt gỗ ở Định An sản xuất hoàn toàn thủ công, thì ngày nay đã có máy móc thay thế sức người ở một số công đoạn nặng nhọc, số lượng sản phẩm vì thế cũng tăng lên. Thớt gỗ Đinh An hiện nay cũng đa dạng mẫu mã, chủng loại: thớt tròn, thớt vuông, hình chữ nhật.
Ngoài ra, người dân làng nghề làm thớt còn tận dụng các khúc gỗ nhỏ, gỗ hư không làm được thớt để làm ra các sản phẩm khác như: Bàn nạo dừa, ghế gỗ, giá đỡ điện thoại. Còn các phế phẩm từ gỗ như vỏ cây, dăm gỗ, mùn cưa thì làm củi đốt, hoặc làm phân bón.
Theo giới kinh doanh thớt, sau một thời gian thớt bằng vật liệu mới của Thái Lan tràn vào thị trường Việt Nam và chiếm thị phần khá lớn nay đã lộ rõ nhiều nhược điểm như: mỏng, dễ vỡ, khía do dao băm xuống làm thớt đen không thể nào rửa sạch. Đặc biệt, mùn của loại thớt này không tốt cho người sử dụng.
Hiện nay, người tiêu dùng quay về với thớt gỗ truyền thống, vừa rẻ, vừa an toàn, tiện lợi. Điều này chứng nh, thớt gỗ Định An luôn có một chỗ đứng vững chắc trên thị trường, sản lượng tiêu thụ ổn định, không “ba chìm, bảy nổi” như những sản phẩm khác.
Tấm thớt đơn sơ được sản xuất từ những “phân xưởng” gia đình ở Định An đã đóng góp vai trò quan trọng trong không gian bếp của các gia đình Việt. Từ chái bếp quê nghèo đến biệt thự sang trọng, bà nội trợ nào cũng cần thớt để cắt xẻ thực phẩm.
Người thợ xẻ thớt ai rồi cũng phải già, nhưng nghề vẫn được truyền thừa cho thế hệ kế tiếp để cung cấp những tấm thớt tốt, làm nhiệm vụ nấu ăn, giữ ấm gia đình qua bữa cơm gói trọn yêu thương và hạnh phúc.