"Dấu chân carbon" của giới tinh hoa
Giáo sư Benedikt, Hans-Peter - Trường Đại Học Phát Triển Bền Vững Eberswalde (Cộng Hòa Liên Bang Đức) chỉ ra, dữ liệu phát thải toàn cầu từ năm 1990-2019 cho thấy sự bất bình đẳng về carbon trong nội bộ các quốc gia hiện nay vượt quá sự bất bình đẳng giữa các quốc gia, với 10% dân số giàu nhất toàn cầu chịu trách nhiệm cho 50% lượng khí thải, và 1% người giàu nhất có liên quan đến 1,3 triệu ca tử vong do biến đổi khí hậu.
Lối sống xa hoa của giới siêu giàu vô hình trung thiết lập nên những “chuẩn mực khát vọng”, thúc đẩy các tầng lớp khác chạy đua theo mô hình tiêu dùng thâm dụng tài nguyên, khiến nỗ lực tiết giảm trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Nghịch lý lớn nhất của nhân loại hiện nay có thể gói gọn trong một câu: Mọi người đều muốn sống bền vững, nhưng không ai muốn chi trả cho điều đó”, vị Giáo sư phân tích.
Dù mối quan ngại về khí hậu lan rộng, nhưng hành động thực tế vẫn bị trì hoãn bởi các rào cản tâm lý và sự thiếu hụt các cơ chế phân bổ chi phí cân bằng.
Ông cho rằng, để đạt được mục tiêu Net Zero, công nghệ hay các bước điều chỉnh chính sách nhỏ lẻ là không đủ. Thế giới cần một cuộc tái cấu trúc căn bản các ưu tiên kinh tế: Giảm mạnh bất bình đẳng (Coi việc thu hẹp khoảng cách giàu nghèo là chìa khóa để giảm áp lực phát thải); kinh tế tuần hoàn thực thụ (Không chỉ là tái chế, mà là định nghĩa lại giá trị và vòng đời sản phẩm; Tích hợp thay vì đánh đổi (tăng trưởng, tuần hoàn và Net Zero hòa quyện trong một khuôn khổ phát triển mạch lạc).
Câu hỏi cuối cùng không phải là liệu chúng ta có thể làm được hay không, mà là liệu chúng ta có đủ can đảm để thay đổi?
Mô hình Kinh tế BCG của Thái Lan: Đột phá Công nghệ Xanh
Trong bối cảnh toàn cầu nỗ lực hướng tới các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs), Thái Lan đã khẳng định tầm nhìn chiến lược thông qua mô hình kinh tế BCG (Sinh học – Tuần hoàn – Xanh).
Mô hình BCG hội tụ ba phương thức tiếp cận: Kinh tế sinh học (Bioeconomy) gia tăng giá trị nông sản; Kinh tế tuần hoàn (Circular Economy) tối ưu hóa vòng đời tài nguyên; và Kinh tế xanh (Green Economy) giảm phát thải, bảo vệ hệ sinh thái.
Tuy nhiên, khi các ngành trọng điểm như chế biến thực phẩm và năng lượng sinh học bùng nổ, Thái Lan đối mặt với một nghịch lý nghiêm trọng: Sự suy thoái của tài nguyên nước. Nước thải công nghiệp, với hàm lượng ô nhiễm cao, đang trở thành tác nhân chính đe dọa đa dạng sinh học.
“Bên cạnh đó, các phương pháp xử lý nước thải truyền thống gây ra gánh nặng kinh tế lớn do tiêu tốn nhiều năng lượng, hóa chất và chi phí xử lý bùn thải, đồng thời tạo áp lực ngày càng tăng từ các quy định môi trường nghiêm ngặt và yêu cầu đầu tư ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) mà doanh nghiệp đang theo đuổi”, Giáo Sư Chontisa Sukkasem - CTO & Founder Inno Green Tech Co. (Thái Lan) phân tích.
Trước những thất bại của các giải pháp cũ, sự xuất hiện của công nghệ BioCircuit™ được xem là một bước ngoặt. Đây là giải pháp tích hợp sinh học và điện hóa đã được cấp bằng sáng chế, thiết kế riêng để xử lý các nguồn nước ô nhiễm nặng mà không cần dùng đến hóa chất.
Giáo sư Chontisa Sukkasem chia sẻ kinh nghiệm, điểm vượt trội của công nghệ này nằm ở mô hình "Ba không": Không hóa chất – Không bùn dư – Không lãng phí năng lượng. BioCircuit™ không chỉ xử lý nước thải đạt chuẩn mà còn hiện thực hóa triết lý kinh tế tuần hoàn khi cho phép thu hồi dưỡng chất và tái sử dụng tài nguyên ngay trong quy trình sản xuất. Điều này giúp doanh nghiệp giảm thiểu đáng kể "dấu chân carbon" và đáp ứng các quy định môi trường ngày càng khắt khe.
Có thể nói, sự kết hợp giữa tư duy chiến lược BCG của Chính phủ Thái Lan và các giải pháp công nghệ mang tính bản lề như BioCircuit™ đã tạo nên một lộ trình khả thi cho các nước đang phát triển. Đó là hành trình chuyển đổi từ mô hình tiêu thụ tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn, nơi rác thải không còn là gánh nặng mà trở thành nguồn lực thúc đẩy sự thịnh vượng xanh.
Malaysia: Chuyển dịch sang Kinh tế tuần hoàn bằng Mô hình đa tầng
Theo PGS. TS. Mohd Zamri Ibrahim, Malaysia đang thực hiện một chuyển đổi lớn từ mô hình kinh tế tuyến tính truyền thống (khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ) sang kinh tế tuần hoàn. Chính phủ Malaysia xác định đây là con đường bắt buộc để đảm bảo phát triển bền vững lâu dài và tăng khả năng chống chịu của nền kinh tế trước biến đổi khí hậu và khủng hoảng tài nguyên.
Trong Kế hoạch Phát triển Malaysia lần thứ 12 (2021–2025), “Thúc đẩy Kinh tế Tuần hoàn” chính thức được xác lập là Đột phá chiến lược số 8. Để hiện thực hóa điều này, ngày 23/8/2023, Hội đồng Kinh tế Tuần hoàn Quốc gia (NCEC) đã được thành lập, đóng vai trò là "nhạc trưởng" điều phối các sáng kiến, kết nối các Bộ ngành và khu vực tư nhân trên toàn quốc.
Điểm độc đáo trong kinh nghiệm của Malaysia chính là sự triển khai đồng bộ trên nhiều cấp độ, tạo ra một hệ sinh thái tuần hoàn bền chặt, bao gồm Cấp quốc gia, Cấp bang và địa phương, Trường Đại học – những “Phòng thí nghiệm sống”.
Dù đã có lộ trình rõ ràng, diễn giả cũng thẳng thắn chỉ ra những “điểm nghẽn” mà Malaysia đang đối mặt. Tình trạng đô thị hóa nhanh chóng khiến lượng rác thải dự báo sẽ đạt mức nghiêm trọng vào năm 2035. Hạ tầng xử lý chưa đồng bộ, nhận thức cộng đồng còn ở mức trung bình và chi phí đầu tư ban đầu cao là những bài toán mà chính phủ đang nỗ lực tháo gỡ.
Để giải quyết vấn đề này, Malaysia đề xuất lộ trình 4 trụ cột cho giai đoạn tiếp theo, đó là Luật hóa (Xây dựng Luật Kinh tế tuần hoàn cấp quốc gia); Trách nhiệm doanh nghiệp (Cụ thể hóa cơ chế trách nhiệm mở rộng - EPR đối với mọi ngành sản xuất); Trao quyền cộng đồng (Thúc đẩy mạnh mẽ phân loại rác tại nguồn và thực hành 3R (Reduce – Reuse – Recycle); Hạ tầng (Đầu tư mạnh cho các bãi chôn lấp hiện đại và nhà máy tái chế công nghệ cao).
PGS. TS. Mohd Zamri Ibrahim khẳng định: “Kinh tế tuần hoàn không chỉ đơn thuần là bảo vệ môi trường. Đó là một cơ hội kinh tế để tạo ra thị trường mới, sinh ra nguồn thu mới và hình thành lực lượng lao động xanh”
Mô hình triển khai đa tầng của Malaysia – nơi mà mỗi cá nhân, mỗi trường đại học và mỗi doanh nghiệp đều thấy được vai trò của mình – chính là bài học quý giá cho các địa phương tại Việt Nam đang bắt đầu hành trình chuyển đổi xanh.