Thuốc lá thế hệ mới, cần phải được luật hóa

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Thuốc lá thế hệ mới đang tấn công mạnh mẽ vào các trường học và rất khó kiểm soát.

Trước tình trạng gia tăng và trẻ hóa đối tượng hút thuốc lá ở thanh thiếu niên Việt Nam hiện nay, mới đây, Bộ Y tế tiếp tục đề nghị cơ quan chức năng liên quan cần cấm hoàn toàn dưới mọi hình thức mua bán, sản xuất, nhập khẩu đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng hay shisha.

Tuy nhiên, do còn nhiều sự nhầm lẫn trong khái niệm “thuốc lá thế hệ mới” dẫn đến chưa có khung pháp lý rõ ràng cho loại thuốc lá công nghệ được coi là “sát thủ thầm lặng” này. 

Bắt mắt, có mùi hương dễ chịu, dùng được nhiều lần, có vẻ sạch hơn, và được quảng cáo là … an toàn, thậm chí còn có tác dụng cai nghiện thuốc lá điếu, nên thuốc lá điện tử được giới trẻ rất ưa chuộng.

"Dùng cái này để bố mẹ an tâm là mình không phải là đang hút thuốc lá điếu".

"Có nhiều mùi thơm dễ chịu, quan trọng là cai được thuốc lá điếu".

"Có nhiều người bảo thuốc lá điện tử này có hại, nhưng cũng có nhiều người bảo là không có hại".

"Xu hướng thời thượng nên rất nhiều bạn hút".

Con số sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng ở thanh niên Việt Nam đã có sự gia tăng nhanh chóng trong 5 năm gần đây.

Năm 2015, tỷ lệ hút các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới là 1,1% và chiếm 0,2% số người đang sử dụng thuốc lá truyền thống.

Năm 2019, theo điều tra của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ hút thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng ở nhóm học sinh tuổi từ 13-17 tại Việt Nam đã là 2,6%.

Hầu hết các bạn trẻ sử dụng loại thuốc lá thế hệ mới này đều cho rằng, hút thuốc là là cách khẳng định sự chín chắn, trưởng thành của bản thân; cũng không ít trường hợp hút vì đua đòi, và để giải tỏa căng thẳng.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Huy Quang – Vụ trưởng Vụ Pháp chế - Bộ Y tế, thuốc lá điện tử có thể gây nghiện.

"Nó là nicotine, là hóa chất, chứ không phải là từ tác động liên quan đến lá thuốc lá. Ngoài ra thuốc lá điện tử và shisha chứa đến hơn 4.000 hương vị khác nhau. Nếu như các hương vị đó trộn lẫn với nhau cũng tạo ra sự gây nghiện".  

Đồng quan điểm với việc thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều chứa nicotine – chất gây nghiện cực mạnh và nguy hại cho sức khỏe, Ths. Bs Nguyễn Tuấn Lâm, Đại diện Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam cung cấp thêm thông tin, ngoài nicotine, thuốc lá thế hệ mới còn chứa các chất độc hại khác.

"Các chuyên gia đã chỉ ra nó chứa những chất độc hại khác bao gồm các chất gây ung thư như formaldehyde kim loại nặng,… vậy nên nó cực kỳ không an toàn, gây hại cho sức khỏe".

Theo TS Phan Thu Phương, Giám đốc Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai, thuốc lá thế hệ mới chứa rất nhiều hóa chất gây tổn thương đến phổi, não và có yếu tố nguy cơ gây ra bệnh ung thư và không những gây hại cho người hút mà còn gây hại cho những người xung quanh do hút thuốc lá thụ động. Không chỉ ở Việt Nam, mà đây là vấn đề các nước đang rất quan tâm.

"Một nghiên cứu thanh thiếu niên tại thị trấn và TP của 13 quốc gia Đông Âu cho thấy rằng, gần 3% thanh thiếu niên không hút thuốc nhưng bắt đầu có sử dụng thuốc lá điện tử ít nhất 3 lần.

Một nghiên cứu của Hàn Quốc báo cáo rằng, 9,5% thanh thiếu niên chưa bao giờ hút thuốc nhưng đã sử dụng thuốc lá điện tử thường xuyên nhiều hơn 10 lần/tháng, trong đó 3,3% sử dụng chúng hàng ngày.

Tại Việt Nam, khoảng 3 năm trở lại đây, số người sử dụng thuốc lá thế hệ mới đang gia tăng. Việc kiểm soát thuốc lá thế hệ mới còn nhiều khó khăn do những sản phẩm này gây nghiện. Làm thế nào để phòng không hút thuốc lá là việc quan trọng".

Còn theo Viện khoa học hình sự, Bộ Công an, thuốc lá điện tử đang dẫn đường cho ma túy tổng hợp xâm nhập vào giới trẻ.

Thời gian qua cơ quan chức năng đã nhận được đề nghị giám định nhiều mẫu dung dịch thuốc lá điện tử do phụ huynh hoặc nhà trường mang đến.

Kết quả giám định cho thấy, trong những dung dịch này đều chứa chất hướng thần, gây ảo giác kích thích thần kinh rất mạnh. Trung tá, Tiến sĩ Đặng Văn Đoàn, Viện Khoa học hình sự cho biết:

"Trong thời gian qua, chúng tôi đã phát hiện ra chất hướng thần được các đối tượng cho vào trong dung dịch của thuốc lá điện tử, giữ nguyên màu sắc, mùi vị, tem nhãn mác của dung dịch thuốc lá điện tử, để sử trái phép các chất hướng thần này”.

Ở góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó Chủ nhiệm Đoàn luật sư TP.HCM cho rằng, mặc dù chưa được luật pháp cho phép sử dụng nhưng thuốc lá thế hệ mới vẫn xuất hiện tràn lan trên thị trường, bởi vậy cần thiết phải có sự siết chặt.

"Nếu như trước kia, người sử dụng thuốc lá điếu đốt còn e dè, tránh cho người thân bị ảnh hưởng. Thì bây giờ, hút tràn làn. Chúng tôi thấy rằng cần có sự quản lý chặt chẽ.

Tại Việt Nam, toàn bộ quy chuẩn về thuốc lá hiện hành đều mới áp dụng cho sản xuất thuốc lá truyền thống thôi. Nhưng đối với loại thuốc lá thế hệ mới này, hiện vẫn chưa được phân loại là hàng hóa, chưa có tiêu chuẩn về kỹ thuật để nhập khẩu nên chủ yếu là nhập lậu và xuất hiện tràn lan trên mạng.

Và đây là một nguồn nhà nước cần phải quản lý và đánh thuế. Và đồng thời, nó tiềm ẩn nguy cơ như là hàng kém chất lượng chẳng hạn. Cho nên ngay lập tức chúng ta cần phải luật hóa việc này".

Trên thực tế, cả người đang hút thuốc lá điếu thông thường và người không hút thuốc lá sau khi sử dụng thuốc lá điện tử vẫn tiếp tục hút thuốc lá điếu thông thường hoặc hút song song cả hai loại sản phẩm.

Việc cho phép các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng sẽ gây khó khăn cho việc thực hiện mục tiêu giảm nhu cầu sử dụng thuốc lá bởi nó cung cấp thêm sự lựa chọn cho người dùng.

Tại Hội nghị sơ kết 5 năm thực hiện Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế đã công bố số liệu mỗi năm Việt Nam có khoảng trên 40 ngàn người tử vong do liên quan đến hút thuốc lá và ước tính con số này sẽ tăng lên 70 ngàn người vào năm 2030; tổn thất kinh tế ước tính 24.000 tỷ đồng/năm.

Thống kê cho thấy người trẻ đã sử dụng thuốc lá điện tử thì nguy cơ bắt đầu hút thuốc lá thông thường cao hơn 4 lần so với nhóm không dùng thuốc lá điện tử. 70% người thử một điếu thuốc và trở thành người hút thuốc hàng ngày do chất gây nghiện nicotine có trong thuốc lá.

Nguy cơ “đầu độc” giới trẻ đã nhãn tiền. Vậy khung pháp lý nào cho thuốc lá thế hệ mới?

Mời quý vị đến với góc nhìn này của VOVGT qua bình luận nhan đề: “Thuốc lá thế hệ mới – Cần phải được luật hóa”.

Kinh nghiệm từ các quốc gia trên thế giới, việc cho phép hay cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng dù có được quản lý chặt chẽ thì một cơ sở khoa học không thể phủ nhận đó chính là những tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là thanh thiếu niên.

Trong khi Chính phủ các nước đau đầu tìm giải pháp phòng chống tác hại thuốc lá thì ngành công nghiệp thuốc lá tiếp tục nhắm đến giới trẻ nhằm tìm kiếm những người hút thuốc để thay thế và duy trì sản lượng thuốc lá và tăng doanh thu.

Thậm chí, số phần trăm người sử dụng thuốc lá điện tử là người hút mới còn cao hơn người mua hút để thay thế. Trên thực tế, đã có hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ cấm bán mặt hàng này.

Tại Việt Nam, trong lúc các cơ quan chức năng còn chưa tìm ra được giải pháp, thì thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đã tràn lan trên mạng xã hội, trang facebook cá nhân, buôn bán trôi nổi.

Tuy nhiên, do thuốc lá thế hệ mới chưa hình thành thị trường, nên rất khả thi khi cơ quan Nhà nước sớm ban hành các quy định cấm hình thức mua bán, sản xuất và nhập khẩu sản phẩm này tại Việt Nam.

Vấn đề đặt ra là, chúng ta cần tìm hiểu lại bản chất của các loại thuốc lá thế hệ mới trước khi áp dụng các quy định.

Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội thông qua năm 2012 định nghĩa về nguyên liệu thuốc lá là “lá thuốc dưới dạng rời, tấm đã sơ chế tách cọng, sợi thuốc lá, cọng thuốc lá và nguyên liệu thay thế khác dùng để sản xuất thuốc lá”.

Như vậy, nhìn nhận ở hai loại sản phẩm là thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử thì thuốc lá làm nóng có sử dụng nguyên liệu thuốc lá đặc chế, và được coi là sản phẩm thuốc lá khác.

Do đó, khi thuốc lá điếu thông thường còn được phép sản xuất, mua bán và sử dụng thì cần phải xem xét lại tính hợp lý của đề xuất.  

Ở các quốc gia cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới, ngay khi lệnh cấm ban hành, nhiều người có phản ứng trái chiều, thậm chí cho rằng, quy định này sẽ làm những người nghiện thuốc lá quay về với thuốc lá truyền thống, mặt khác sẽ làm cho thuốc lá điện tử chợ đen tăng mạnh.

Với những người làm chính sách, đây không phải là yếu tố không nên cân nhắc, bởi việc cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới nếu không song hành với các giải pháp khác và có sự vào cuộc đồng bộ của các Cơ quan chức năng sẽ dễ tạo điều kiện cho thuốc lá điếu đốt cháy – vốn là loại độc hại và có bằng chứng rõ ràng về tử vong sẽ quay trở lại vị thế độc tôn trên thị trường.

Có lẽ rất ít nước trên thế giới mà người tiêu dùng mua được thuốc lá dễ dàng với giá rẻ như ở Việt Nam. Bài toán phòng chống tác hại của thuốc lá nói chung, trong đó có thuốc lá thế hệ mới cần phải được nghiêm túc nhìn nhận dưới giải pháp về thuế và giá một khi đã được luật hóa, bởi thuế thuốc lá khi tính trên giá bán lẻ ở Việt Nam còn quá thấp so với trung bình thế giới và so với chuẩn khuyến cáo của WHO.

Thanh thiếu niên là “chìa khóa”, của thị trường thuốc lá – và là đối tượng của các sản phẩm công nghệ. Mà đuổi theo công nghệ để cấm thay vì quản thì chưa dám chắc chúng ta sẽ đuổi kịp bởi các tập đoàn công nghiệp thuốc lá đã không ngừng đầu tư cho việc nghiên cứu kỹ lưỡng từ việc thiết kế sản phẩm hấp dẫn giới trẻ cho đến những chiêu trò quảng cáo, tiếp thị tinh vi, trong đó có “mượn tay” của truyền thông.

Do đó, song song với biện pháp cấm, chúng ta cần phải tăng cường giáo dục và hướng đến tác động sâu vào nhận thức để giải quyết trực tiếp nguồn gốc nghiện thuốc lá của giới trẻ.