Thu phí tự động không dừng: Cần giải pháp quyết liệt và thống nhất

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Tuy đã nhiều lần gia hạn và thực hiện “tối hậu thư” đến hết năm 2020 các trạm thu phí (BOT) giao thông trên cả nước phải hoàn thành hệ thống thu phí tự động không dừng nhưng đến nay việc triển khai này vẫn còn nhiều vướng mắc và chậm so với yêu cầu.

Vì đâu cả nhà đầu tư BOT lẫn người dân đều thiếu mặn mà, dù đây là dịch vụ được đánh giá có nhiều lợi ích và là xu hướng tất yếu của giao thông hiện đại?

"Người dân rất đồng tình ủng hộ thu phí không dừng này, giảm ùn tắc, rút ngắn được thời gian, giảm chi phí cho tài xế và doanh nghiệp vận tải".

"Thu phí không dừng thì tiện lợi hơn nhiều, tại vì dừng mất thời gian đợi chờ mua phí. Còn trạm thu phí không dừng thì mình đã mua phí rồi, tới là mở cổng mình chạy luôn, đỡ tốn thời gian".

"Tôi mong trạm thu phí không dừng sẽ đỡ mất thời gian dừng đỗ để mua vé, bên cạnh đó tạo sự minh bạch cho trạm thu phí hoạt động hiệu quả hơn".

Sự tiện lợi, giảm ùn tắc, minh bạch trong quản lý là những tính năng, lợi ích mà người dân hiểu và kỳ vọng khi nhà nước chủ trương triển khai công nghệ thu phí tự động không dừng tại các trạm thu phí. Thế nhưng, kết thúc giai đoạn 1 tại 40 trạm, đến nay cả nước có khoảng 830.000/3 triệu phương tiện được dán thẻ không dừng (E-tag); trong đó tỷ lệ chủ xe nạp tiền vào tài khoản giao thông để sử dụng rất thấp.

Tại địa bàn TP.HCM, chỉ tính riêng trạm thu phí cầu Phú Mỹ, sau 1 năm triển khai, nhu cầu sử dụng chỉ đạt khoảng 24% cho 8 làn thu phí không dừng. Tỷ lệ này là khá thấp. Nguyên nhân vấn đề này, Tiến sĩ Vũ Anh Tuấn, Giám đốc trung tâm nghiên cứu giao thông vận tải Đại học Việt Đức cho biết, các giải pháp hiện nay đang nửa vời, chính sách chưa thống nhất, khiến tiến độ triển khai chậm và hiệu quả chưa cao.

"Nếu ta phân tích từng yếu tố một thì yếu tố về mặt công nghệ không có vấn đề gì. Yếu tố thứ hai về người sử dụng, cho rằng yếu tố này công tác truyền thông chưa được tốt; khuyến khích sử dụng thiết bị lắp trên xe là còn hạn chế. Cho nên tỷ lệ sử dụng còn ít. Mà khi ít thì hiệu quả sử dụng làn thu phí không dừng là chưa cao. Bản thân các trạm thu phí cho các phương tiện đi vào các làn thu phí không dừng dẫn đến làn thu phí trở nên ùn tắc, khiến người sử dụng thu phí không dừng thấy phiền toái không sẵn lòng sử dụng nữa, không thu hút được đối tượng mới. Và yếu tố thứ ba là chi phí, chi phí vận hành công nghệ tự động đó thậm chí còn đắt hơn, nhất là khi trục trặc xảy ra so với việc thuê nhân công trực tiếp".

Ông Dương Hoàng Hiệp, Phó Giám đốc trạm thu phí cầu Phú Mỹ thừa nhận, việc triển khai thu phí không dừng cũng gặp nhiều khó khăn. Chẳng hạn, dù đã đầu tư đến 8 làn thu phí không dừng nhưng rất ít xe sử dụng, gây lãng phí. Thứ hai, công nghệ nhận diện thẻ trên phương tiện còn hạn chế. Cụ thể khi tốc độ xe qua trạm càng cao thì khả năng đọc thẻ tự động càng thấp, dễ dẫn đến sự cố như barie không mở hoặc xảy ra va chạm, gây hư hỏng cở sở hạ tầng trạm thu phí và thiệt hại cho cả tài xế. Khó khăn khác là hiện lưu lượng xe qua trạm là rất lớn, thường dẫn đến ùn tắc, buộc đơn vị phải điều tiết cho các phương tiện chưa đăng ký thẻ đi vào làn không dừng.

"Hiện trạm thu phí cầu Phú Mỹ sử dụng 8 làn thu phí không dừng, mỗi chiều 4 làn phục vụ cho 23-24%; 3 làn thu phí 1 dừng phục vụ cho 66-67% lưu lượng xe. Cho nên mỗi chiều phải dùng 1 làn không dừng dự trữ để khi có những thời điểm xe ùn ứ ở 2 đầu quá nhiều sẽ mở làn không dừng thành làn 1 dừng. Hy vọng thời gian tới nhu cầu sử dụng sẽ tăng lên để sử dụng hết 8 làn thu phí không dừng này".

Về câu chuyện người dân thiếu mặn mà, ông Dương Hoàng Hiệp cho rằng, nguyên nhân bắt nguồn tự sự đầu tư thiếu đồng bộ giữa các trạm thu phí hiện nay.

"Đối với người dân khó khăn thứ nhất, các trạm thu phí đầu tư thu phí không dừng không đồng bộ. Ví dụ trạm thu phí cầu Phú Mỹ có thu phí không dừng, khi lên cao tốc thì không có thu phí không dừng. Thứ hai, trạm thu phí cầu Phú Mỹ có làn dành riêng cho thu phí không dừng nhưng trạm khác không có, phải đi vào làn hỗn hợp. Mà khi đi vào làn hỗn hợp các xe phải nhường đường cho các xe thu phí 1 dừng phía trước. Thứ ba, công ty VETC dán thẻ ở chỗ kín, khi xe đi qua trạm không đọc được nên một số tài xế đi qua là barie không mở lên".

Ngoài lý do trên, nhiều phương tiện sau khi được công ty VETC dán thẻ Etag miễn phí lần đầu nhưng sau đó bán phương tiện thì chủ xe sau không đăng ký lại do phải tốn phí. Bên cạnh đó, theo ông Hồ Trọng Vinh, Phó Tổng giám đốc Công ty TNHH VETC, Việt Nam đang đi ngược lại với xu hướng thế giới, tức là làm công nghệ thu phí tự động không dừng trước, rồi mới hoàn thiện hành lang pháp lý.

"Thực tế là những khách hàng sử dụng dịch vụ đi vào làn ETC thì cần được ưu tiên, nhưng lại đang bị vướng các khách hàng khác đi trước không đúng làn. Do vậy, Bộ GTVT và Chính phủ cũng đang có hướng xử lý bằng chế tài xử phạt, để tăng ý thức của người tham gia giao thông, tăng lượng sử dụng dịch vụ ETC lên".

Nếu các khó khăn trên vẫn chưa được tháo gỡ thì hệ thống thu phí tự động không dừng sẽ tiếp tục chậm trễ sau thời hạn “tối hậu thư” kết thúc.

Cần giải pháp quyết liệt và thống nhất

Sau nhiều chỉ đạo, đốc thúc, đến nay hệ thống thu phí tự động không dừng nhiều nơi vẫn ì ạch, thậm chí có nguy cơ “vỡ trận”, nếu cơ quản quản lý nhà nước thiếu mạnh tay trong triển khai các giải pháp. 

Là người tham gia giao thông, điều khiển phương tiện hàng ngày trên đường qua các trạm thu phí BOT, chắc hẳn không nhiều lái xe biết rõ trạm này hay trạm kia có trạm thu phí không dừng. Như vậy ngay khái niệm về thu phí tự động không dừng đã không được truyền thông đầy đủ đến các bác tài và cộng đồng, có chăng chỉ là nghe nói đến.

Bên cạnh việc truyền thông thì các bất cập như công nghệ hạn chế, sự hợp tác giữa các bên chưa được chặt chẽ; xe dán thẻ thu phí cũng không hơn xe không dán thẻ; người dân có thói quen chi trả phí bằng tiền mặt; tính liên thông kết nối giữa các đơn vị với ngân hàng, nhà mạng rời rạc.

Đây cũng chính là những nguyên nhân khiến cho thu phí tự động không dừng nói hoài nhưng triển khai không được bao nhiêu. Hệ quả là cả nước có khoảng 3,5 triệu phương tiện vận tải nhưng sau hơn 3 năm triển khai chỉ có khoảng 800 ngàn phương tiện đồng ý dán thẻ để thu phí là một điều rất đáng bàn.

Mặc dù đã có nhiều cuộc hội thảo, hội nghị; các kiến nghị, đề xuất được đưa ra nhằm đẩy nhanh tiến độ ứng dụng công nghệ mới này xong việc thực thi rất ì ạch; khiến Chính phủ phải liên tục đốc thúc, nhắc nhở nhưng Bộ Giao thông Vận tải tiếp tục kiến nghị tạm dời thời hạn đến hết năm nay. Điều này cho thấy trong công tác quản lý, điều hành còn rất lúng túng.

Lý giải đây là việc làm mới, nên chưa có kinh nghiệm, song ở góc độ nào đó vẫn cho thấy sự thiếu quyết liệt từ cấp quản lý; nhất là trong bối cảnh hậu Covid hiện nay, việc thu phí tự động không dừng chính là một bước đi đột phá trong việc phát triển số hóa trong lĩnh vực thu phí giao thông. Nó không chỉ giúp công khai minh bạch nguồn thu của các trạm BOT, điều mà bất cứ người dân nào cũng mong muốn mà còn giúp tiết kiệm được chi phí cho người nộp phí, người thu phí; giảm ùn tắc; tạo thuận lợi, nhanh chóng cho người và phương tiện qua trạm nhanh chóng, an toàn.

Vấn đề lúc này là Bộ Giao thông Vận tải và các cơ quan liên quan cần tham mưu để Chính phủ tiếp tục ban hành các chính sách cụ thể hơn, tạo ra hành lang pháp lý để vận hành thông suốt, trong đó có việc phân định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi của các bên khi triển khai loại hình thu phí tự động không dừng từ chủ đầu tư BOT, đơn vị cung cấp dịch vụ thu phí đến người tham gia giao thông và các cơ quan quản lý nhà nước.

Theo đó, các BOT khẩn trương tạo mặt bằng, chủ động kết cấu hạ tầng kỹ thuật, phân làn phù hợp, để đơn vị cung cấp thực hiện ứng dụng công nghệ thu phí tự động ở từng trạm; cương quyết không để các xe không dán thẻ đi vào làn thu phí tự động. Đơn vị cung cấp dịch vụ thẻ đầu cuối cũng phải tạo điều kiện thuận lợi trong việc cung cấp thẻ; công nghệ nhận diện không bị lỗi; việc thu tiền trước hay thu sau đối với từng phương tiện phải thuận tiện, chính xác, rõ ràng.

Các chủ phương tiện cũng cần nhận rõ trách nhiệm của mình, hiểu rõ thực hiện trả phí không dừng chính là góp phần vừa “ích nước lại lợi nhà”, nhất là trong bối cảnh phát triển kinh tế số thời hậu COVID. Các đơn vị quản lý nhà nước như Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Tài Chính và các Bộ, ngành liên quan cùng chính quyền các địa phương thể hiện rõ vai trò dẫn dắt, tạo điều kiện thuận lợi, có kiểm tra giám sát để việc thu phí tự động không dừng triển khai nghiêm túc và có hiệu quả. Đẩy mạnh công tác truyền thông để tạo sự đồng thuận trong các tầng lớp nhân dân, nhất là đối với chủ các phương tiện vận tải.

Rõ ràng, thời hạn buộc tất cả các trạm thu phí BOT phải tổ chức thu phí không dừng đang đến gần; rất cần một sự quyết liệt và làm đâu ra đó của các bên, nhất là các cơ quan quản lý nhà nước; từ đó mới tránh được sự ì ạch, để “trôi” hết từ năm này qua năm khác như trong suốt thời gian vừa qua./.