Rác thải điện tử, đừng để khủng hoảng mới lo quản chặt

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Cùng với sự lên ngôi của các thiết bị điện tử và những tiện ích mà nó mang, thì kéo theo đó, rác thải điện tử cũng đang xuất hiện khắp nơi, từ thành thị đến nông thôn; đâu đâu cũng thấy các đồ dùng pin, các đồ chơi điện tử và thiết bị điện tử thải bỏ. Vậy người dân đang làm gì với loại rác này?

"Tớ thường bán cho những người đi thu mua sắt vụn. Cũng rẻ mà có mấy chục nghìn thôi. Mình nghĩ là nếu họ thu mua họ sẽ phân loại ra để bán".

"Thông thường có các bác đồng nát đi qua mình sẽ cho người ta, hoặc mình cho những người thợ để họ sửa chữa để sử dụng được tiếp. Mình chưa thấy có đơn vị nào đứng ra để thu gom".

Theo ghi nhận, hiện nay rác thải điện tử đa phần được thu gom thông qua các chợ đồ cũ, hay thông hệ thống các cửa hàng sửa chữa hoặc hệ thống đồng nát, sau đó được về một số làng nghề ở Bắc Ninh, Hưng Yên.

Sau khi được tháo dỡ, lấy các linh kiện cần thiết, rác thải điện tử bị vứt chồng đống ra ngoài đường, hay các khu vực bờ sông mà không được xử lý theo đúng các kỹ thuật xử lý chất thải nguy hại.

Điều này, tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ gây ô nhiễm môi trường đất, môi trường nước. 

Chia sẻ tại một hội thảo mới đây về vấn đề môi trường, GS.TS Huỳnh Trung Hải, Viện khoa học và công nghệ môi trường, trường ĐH Bách khoa Hà Nội nhấn mạnh tầm quan trọng của công tác thu gom và xử lý rác thải điện tử:

"Lượng chất thải điện tử tăng trung bình 20-25%. Trong chất thải điện tử có nhiều nguyên liệu quý hiếm, chứa rất nhiều chất thải ô nhiễm như chì, asen. Cần quan tâm đến rác thải điện tử không chỉ vì có kim loại quý, có những thứ có thể tái sử dụng mà còn có hại cho môi trường".

Trong khi đó, một số doanh nghiệp xử lý chất thải nguy hại đa phần sử dụng công nghệ đơn giản để  xử lý, với tỷ lệ tái chế rất thấp.

Đặc biệt, các doanh nghiệp trực tiếp sản xuất các thiết bị điện tử lại chưa thực sự quan tâm đến việc thu hồi sản phẩm sau sử dụng.

PGS.TS Phùng Chí Sỹ, Phó Chủ tịch Hội bảo vệ thiên nhiên môi trường Việt Nam cho rằng, nguyên nhân của những bất cập trong quá trình thu gom rác thải điện tử là do những lỗ hổng trong các  quy định hiện hành.  

Mặc dù Chính phủ đã ban hành những văn bản pháp luật yêu cầu các doanh nghiệp sản xuất có trách nhiệm đối với sản phẩm của mình, nhưng chưa có quy định cụ thể về số lượng các điểm thu hồi, tỷ lệ sản phẩm các doanh nghiệp phải thu hồi, nên việc thực hiện chủ yếu trông chờ vào sự tự giác của doanh nghiệp.

Ngoài ra, theo ông Sỹ, hoạt động kiểm tra, giám sát còn bỏ ngỏ:

"Sau khi ban hành luật pháp phải có quy trình thanh tra, kiểm tra rồi thì phải xử phạt. Hiện nay quy định Việt Nam cũng đã có rồi, nhưng mà khi tổ chức để thanh tra kiểm tra nó cũng chưa được tốt. Có lẽ là cũng chưa quan tâm lắm sẽ dẫn đến các doanh nghiệp họ không thực hiện quy định pháp luật nhưng không biết gì cả, thậm chí nhiều doanh nghiệp không biết là họ phải có trách nhiệm thu hồi".

Mặc dù mạng lưới “đồng nát” giữ vai trò quan trọng trong việc thu gom, phân loại rác thải điện tử, nhưng về  năng lực thu gom, thiết bị và công nghệ xử lý lại nhiều hạn chế.

Vì vậy, để giải quyết bài toán rác thải điện tử một cách bền vững, nhiều ý kiến cho rằng, có thể xem xét áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn đối với rác thải điện tử, trong đó, các doanh nghiệp sản xuất là một mắt xích.

Người sản xuất cần nhìn nhận rõ trách nhiệm của họ làm thế nào để đảm bảo sự phát triển chung của xã hội là bền vững, từ việc lựa chọn đầu vào, công nghệ và lựa chọn đầu ra, trách nhiệm thu hồi sản phẩm của mình để hạn chế phát thải 

Bắt đầu xuất hiện tại Việt Nam từ năm 2015, Dự án Việt Nam Tái Chế - một liên minh gồm 2 nhà sản xuất thiết bị điện – điện tử HP và Apple đã tiến hành thu hồi miễn phí các thiết bị đã qua sử dụng hoặc bị hỏng để tái chế và xử lý an toàn, thân thiện với môi trường.

Sau 5 năm hoạt động, số lượng rác thải điện- điện tử được thu gom đã tăng gấp 30 lần lên mức 27 tấn trong năm 2020, so với con số 850kg trong năm đầu tiên. 

Bà Mai Thị Thu Hằng- Đại diện quản lý Dự án Việt Nam tái chế cho biết, khó khăn hiện nay là người dân chưa ý thức được tác hại của rác thải điện tử và chưa biết đến mạng lưới thu gom rác thải điện tử.

Theo bà Hằng, để hạn chế lượng rác thải hiện tử không được xử lý bị xả ra môi trường, rất cần sự chung tay của các doanh nghiệp và người dân:

"Tôi cũng rất mong muốn Nhà nước Việt Nam sẽ phải có những chính sách mới để hướng dẫn cho các doanh nghiệp, những nhà sản xuất điện tử có thể thực hiện việc thu hồi này. Bài bản hơn ta cũng có thể thành lập nên nhiều hệ thống thu hồi rác thải điện tử tại Việt Nam hoặc là tất cả các nhà sản xuất phải cùng chung tay để thành lập một hệ thống thu hồi. Lúc đấy Việt Nam sẽ có hiệu quả hơn trong việc thu hồi".

Rác thải điện tử nếu không được quản lý, thu gom và xử lý đúng sẽ có thể thải ra những chất độc hại gây ô nhiễm môi trường đất, nước, ảnh hưởng đến sức khỏe của con người.

Tuy nhiên, chúng ta cũng hoàn toàn có thể tận dụng nguồn tài nguyên có giá trị cao trong loại rác thải này để tái chế thành những sản phẩm mới nếu như thay đổi quan niệm về nó.  

Đây cũng là góc nhìn của Kênh VOVGT qua bài bình luận có nhan đề: Đừng chỉ coi rác thải điện tử là nguy hại

Theo số liệu thống kê của tổ chức Liên Hợp quốc, trong 5 năm qua, số lượng rác thải điện tử tăng nhanh gấp hơn 3 lần so với dân số thế giới.

Năm 2019, trên toàn thế giới có tổng cộng 53,6 triệu tấn rác thải điện tử, nhưng chỉ có 17,4% rác thải điện tử được thu gom và tái chế, một lượng lớn kim loại quý cấu tạo nên thiết bị điện tử đã bị vứt bỏ hoặc đốt, gây lãng phí khoảng 60 tỷ đô la Mỹ. 

Năm 2018, lượng chất thải điện tử thải ra tại Việt Nam vào khoảng trên 110 nghìn tấn và với tốc độ tăng trưởng trên 20%, con số này tiếp tục tăng mạnh qua các năm.

Trong khi đó, hiện nay công tác thu gom, xử lý rác thải điện tử đa phần do khu vực phi chính thức đảm nhiệm, tỷ lệ tái chế, tái sử dụng thấp, nhiều thiết bị điện tử không được xử lý đúng cách, làm ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí.

Vậy, cần phải làm gì để Việt Nam không còn rơi vào tình trạng quá tải rác thải điện tử giống như rác thải sinh hoạt hiện nay, trong vòng 5-10 năm nữa?

Trước hết, Chính phủ cần dành sự ưu tiên đặc biệt đối với loại chất thải này, sớm xây dựng những chương trình hành động, những  kế hoạch kiểm soát và quản lý luồng chất thải điện tử.

Cần quản lý rác thải điện tử ngay từ bây giờ khi quy mô và tốc độ tăng trưởng rác thải điện tử vẫn đang trong khả năng có thể kiểm soát. Hình thành hệ thống quản lý chất thải điện tử chính thức, trong đó tận dụng những nhân tố từ mạng lưới thu gom phi chính thức hiện nay.

Bên cạnh đó, chính phủ cũng cần cụ thể hóa các quy định hiện hành, phân loại rõ ràng những loại rác thải điện tử nguy hại và không nguy hại; nghiên cứu, điều chỉnh bổ sung thêm những quy định theo hướng tăng cường trách nhiệm của các doanh nghiệp sản xuất thiết bị điện tử.

Xem xét đưa các quy định về thu gom và xử lý rác thải điện tử vào điều kiện phê duyệt dự án sản xuất kinh doanh của các đơn vị hoạt động trong lĩnh vực này. 

Các Bộ ngành liên quan và chính quyền địa phương, cộng đồng dân cư cũng cần giám sát thực thi, đảm bảo doanh nghiệp thực hiện nghiêm túc, trách nhiệm với xã hội và môi trường.

Ngoài ra, cũng cần có những chính sách ưu đãi, khuyến khích đối với những doanh nghiệp đầu tư xử lý rác thải điện tử, ưu tiên những công nghệ xử lý rác thải hiện đại, thân thiện đối với môi trường.

Đầu tư nguồn lực về tài chính, nhân lực để mở rộng hệ thống thu gom rác thải điện tử hiện có hoặc xây dựng thêm những hệ thống mới, nhằm tạo sự tiện lợi cho người dân.

Song song với những biện pháp quản lý doanh nghiệp, Chính phủ và các bộ ngành cần tích cực truyền thông cho người dân về sự nguy hại của rác thải điện tử đến cuộc sống của chính họ, của môi trường xã hội, hướng dẫn cách ứng xử đối với rác thải điện tử, để người dân tham gia phân loại từ nguồn, tránh trộn lẫn và xả ra môi trường, gây ô nhiễm nguy hại tới môi trường đất nước và không khí.

Tuy nhiên, điều quan trọng, những nhà quản lý môi trường cần phải thay đổi tư duy quản lý theo hướng, coi rác thải điện tử là nguồn tài nguyên và là một mắt xích trong nền kinh tế tuần hoàn để có những biện pháp quản lý việc thu gom và xử lý rác thải phù hợp.