Tiên phong để trở thành siêu đô thị công nghiệp

TP.HCM không chỉ là biểu tượng của sự kiên cường mà còn là minh chứng sống động cho khát vọng vươn mình của dân tộc Việt Nam. Nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, phóng sự khắc họa hành trình kinh tế đầy ấn tượng của TP.HCM: từ gian khó thời hậu chiến, vươn lên thành “đầu tàu” kinh tế cả nước. 

Tháo gỡ ràng buộc, mở đường cho công cuộc đổi mới

Sài Gòn (tên gọi cũ của TP.HCM) từ thời kỳ trước năm 1975 được xây dựng thành một trung tâm đô thị theo kiểu phương Tây, phục vụ mục đích khai thác thuộc địa. Sài Gòn lúc ấy là trung tâm kinh tế, thương mại, tài chính, và dịch vụ của miền Nam Việt Nam.

Nền kinh tế mang tính hướng ngoại, lệ thuộc vào viện trợ của Pháp và sau đó là Mỹ. Sau năm 1975, khi đất nước thống nhất nền kinh tế TP.HCM chuyển sang cơ chế kế hoạch hóa tập trung.

Thành phố phải đối mặt với nhiều khó khăn, từ việc nền kinh tế đình trệ, thiếu hụt nguyên liệu, lạm phát cao, cấm vận, đến các cuộc chiến tranh biên giới. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của thành phố lúc ấy rất thấp, chỉ đạt vỏn vẹn 2,7%/năm.

Tuy nhiên, chính trong bối cảnh ấy, TP.HCM đã chủ động tìm tòi, đổi mới từ thực tiễn để tháo gỡ những ràng buộc, mở đường cho công cuộc đổi mới đất nước tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI – 1986, đánh dấu bước hoạt chuyển  sang mô hình kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa.

Nhớ lại giai đoạn ấy, ông Phạm Chánh Trực (Nguyên Trưởng Ban Kinh tế Trung ương, Nguyên Phó Bí thư Thường trực Thành ủy TP.HCM) cho rằng chính tư duy đột phá, dám làm khác, không chỉ giúp TP.HCM trở thành điển hình trong quá trình đổi mới, đưa kinh tế Thành phố vượt qua giai đoạn trì trệ, mà còn là nơi khởi nguồn cho nhiều mô hình kinh tế năng động: 

“Kế hoạch A là của Trung ương, kế hoạch B là của thành phố, hợp tác với lại nhà máy. Như vậy thì sau khi mà sản xuất ra sản phẩm, ra hàng quá rồi, thì làm các nghĩa vụ đầy đủ hết, thì xong rồi lấy cái hàng quá, hợp tác đó đi xuống đồng bằng sông Cửu Long để mà trao đổi với bà con để lấy nông sản xuất khẩu. Và có nông sản xuất khẩu thì lại có ngoại tệ và nhập được vật tư nguyên liệu trở về. Và như thế là cái dòng quay nó bắt đầu chuyển động, cho nên nó bắt đầu là khôi phục từng cái nhà máy và dần dần nó mở rộng ra. Và cái dòng quay đó là có thể nói là làm không có đúng với những quy định của nhà nước, cho nên mới gọi là xé rào và bung ra sản xuất. Nhưng mà chính cái đó đó tạo ra một cái cuộc có thể nói là vận động thay đổi ở trong cái tư duy của xã hội.”.

Những đổi mới sáng tạo vào thời điểm ấy từng khiến không ít người nghi ngờ về khả năng thành công, nhưng TP.HCM đã chứng minh điều ngược lại - không những làm được, mà còn làm tốt, tạo tiền đề cho những bước tiến dài sau này.

Năm 1987, Ngân hàng cổ phần Sài Gòn Công Thương ra đời - mở đầu cho mô hình ngân hàng cổ phần tại Việt Nam. Năm 1991, Khu chế xuất Tân Thuận - khu chế xuất đầu tiên của cả nước chính thức đi vào hoạt động.

Đến năm 2000, Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM được thành lập, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc xây dựng thị trường tài chính. Năm 2002, Khu Công nghệ cao TP.HCM ra đời, trở thành một trong ba khu công nghệ cao đầu tiên tại Việt Nam. Nếu trong 10 năm từ 1975 đến 1985 tổng sản phẩm nội địa (GRDP) chỉ tăng bình quân 2,7%/năm thì trong giai đoạn đầu của đổi mới, từ 1986 đến 2010, GRDP tăng bình quân 10,5%/năm.

Tự tin bước vào kỷ nguyên phát triển mới cùng đất nước

Cùng với sự phát triển về kinh tế - xã hội, TP.HCM cũng là địa phương đi đầu trong việc đề xuất và thí điểm những chính sách mang tính đột phá. Theo PGS - TS Trần Hoàng Ngân, với quy mô dân số và kinh tế lớn, thành phố luôn đối mặt với nhiều thách thức.

Trước thực tế đó, TP.HCM đã chủ động kiến nghị với Trung ương về các cơ chế, chính sách đặc thù, tiêu biểu là Nghị quyết 54 - sau này được nhân rộng ra 10 địa phương trên cả nước, và sau này là Nghị quyết 98, tạo hành lang pháp lý quan trọng để tháo gỡ nhiều điểm nghẽn trong phát triển đô thị. Nhờ những quyết sách đúng đắn và kịp thời đó, TP.HCM đã phát triển nhanh chóng và đột phá.

“Chúng ta có nghị quyết 54 vào năm 2017 và sau đó thì thành phố thấy cần có 1 cơ chế, 1 đặc thù lớn hơn, rộng hơn đối với 1 đô thị đặc biệt thì chúng ta xin cái Nghị quyết 98. Và từ cái thí điểm cơ chế, chính sách của Nghị quyết 98 này thì nó được luật hóa trong các luật, áp dụng trong cả nước”, PGS - TS Trần Hoàng Ngân cho biết.

Trong 5 năm qua (từ năm 2020 đến năm 2025), dù đối diện với đại dịch Covid-19 và biến động toàn cầu, TP.HCM vẫn giữ vững vị thế đầu tàu. Thành phố đóng góp 21,3% GDP cả nước, 29,38% tổng thu ngân sách nhà nước. Riêng năm 2024, TP.HCM có mức tăng trưởng hơn 7%, thu ngân sách lần đầu tiên vượt hơn 500.000 tỷ đồng. Các dự án lớn nhằm phát triển hạ tầng kết nối giao thông, cải tạo môi trường và chỉnh trang đô thị tiếp tục được triển khai làm thay đổi diện mạo của TP.

Theo chuyên gia kinh tế PGS - TS Đinh Trọng Thịnh, kinh tế TP.HCM trong năm 2024 đã có những điểm sáng tích cực và trở lại mạnh mẽ sau đại dịch COVID-19: “Trong năm 2024, lần đầu tiên chúng ta thấy giải ngân đầu tư công tốt hơn so với những năm gần đây, rồi tăng trưởng kinh tế cũng có những cái đà tăng trưởng tốt, đóng góp tốt vào đà tăng trưởng chung của cả nước. Đặc biệt là hoạt động xuất khẩu tốc độ tăng trưởng tương đối tốt”.

Đột phá mạnh mẽ nhất là cuộc hợp nhất ngày 1/7/2025 với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, tạo nên một "siêu đô thị”. Đây không phải là sự sáp nhập hành chính đơn thuần mà là sự kết tinh trí tuệ, ý chí và khát vọng chung. TP.HCM cũ mang thế mạnh tài chính, dịch vụ, khoa học công nghệ và nhân lực chất lượng cao; Bình Dương bổ sung công nghiệp chế biến, chế tạo và hỗ trợ; Bà Rịa - Vũng Tàu góp phần với cảng biển nước sâu, dầu khí, năng lượng và du lịch biển. Nhiều chuyên gia đánh giá, việc sáp nhập này sẽ cộng hưởng các lợi thế, ưu điểm của các địa phương:

"Bình Dương cũng sẽ phát huy được rất lớn, rất tốt cái khả năng công nghệ của Bình Dương, nhất là chúng ta muốn đi vào những ngành công nghệ mới, công nghệ cao, thành những sản phẩm cạnh tranh được trên thế giới. Thì Bình Dương có lợi thế để có thể làm việc đó khi kết hợp với TP.HCM cùng nhau làm. Còn Bà Rịa – Vũng Tàu sẽ tuyệt vời khi trở thành trung tâm cảng biển của phía Nam. Đáp ứng được cả yêu cầu của TP.HCM, cũng như các vùng phía Nam. Trung tâm cảng biển, trung tâm logictis, trung tâm du lịch lớn, kể cả 1 số lĩnh vực khác cao cấp nữa.”

"TP.HCM có đủ tất cả những cái hạ tầng trọng điểm cần thiết và kết nối vùng. Cái thứ hai là chúng ta vừa có cửa ngõ ra biển, vừa có cửa ngõ nối với châu Á thông qua hệ thống đường xuyên châu Á. Như vậy đây là một cục diện phát triển mới, hoàn toàn mới cho TP.HCM. Đây là một thử thách lớn, nhưng nếu chúng ta làm được, thì tôi chắc chắn là TP.HCM sẽ phát triển nhanh và mạnh hơn nữa.”.

"Thành phố đã, đang và tương lai cũng sẽ tiếp tục phát cái mũi nhọn phát triển khoa công nghệ, đi vào nghiên cứu công nghệ cao, đi vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và đi vào phát triển sản xuất công nghiệp công nghệ cao. Cho nên công nghiệp công nghệ cao nó sẽ tạo ra động lực rất là mạnh, đồng thời nó là mũi nhọn thúc đẩy toàn bộ nền kinh tế phát triển nhanh và kinh tế bền vững.”

Từ nền tảng vững chắc đã xây dựng được trong quá khứ, TP.HCM hôm nay đang tự tin bước vào một kỷ nguyên phát triển mới cùng đất nước. TP.HCM đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ trở thành đô thị thông minh, văn minh, hiện đại, vị thế nổi bật Đông Nam Á về kinh tế, tài chính, thương mại, giáo dục, y tế, khoa học - công nghệ.

Đến 2045 trở thành trung tâm châu Á về kinh tế, tài chính, khoa học - công nghệ, văn hóa, du lịch; đô thị toàn cầu xanh…..