FTA Index – Tấm gương phản chiếu hiệu quả hội nhập ở địa phương, doanh nghiệp

Nếu trước đây các nghiên cứu chủ yếu dừng ở cấp trung ương, thì với FTA Index, mức độ tận dụng FTA được “soi chiếu” xuống từng địa phương, nơi trực tiếp hỗ trợ doanh nghiệp và hiện thực hóa cam kết hội nhập.

Kết quả năm 2024 cho thấy bức tranh nhiều gam màu. Top 10 địa phương dẫn đầu gồm Cà Mau, Thanh Hóa, Bình Dương, Khánh Hòa, Trà Vinh, Long An, Hà Giang, Bạc Liêu, Ninh Bình và Điện Biên với điểm số từ 31 đến gần 35. Tuy nhiên, điểm trung bình cả nước chỉ đạt 26,2/100; địa phương thấp nhất 14,49 điểm, phản ánh sự chênh lệch đáng kể.

Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), cho rằng sự khác biệt chủ yếu đến từ tư duy lãnh đạo và phân bổ nguồn lực. Nhiều tỉnh chỉ có một cán bộ phụ trách FTA, khó đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp. Trong khi đó, phần lớn doanh nghiệp chưa có bộ phận pháp lý hay chuyên gia am hiểu cam kết, đặc biệt với những thị trường mới như EU, Canada hay Anh.

PGS.TS. Đào Ngọc Tiến, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương, đơn vị thực hiện phân tích dữ liệu, nhấn mạnh yếu tố hệ thống. Nhiều địa phương và doanh nghiệp chưa coi FTA là chiến lược dài hạn, kết nối còn lỏng lẻo. Điển hình có tỉnh xuất khẩu không lớn nhưng đạt điểm cao nhờ chính quyền đồng hành chặt chẽ cùng doanh nghiệp.

Một điểm đáng chú ý là sự khác biệt trong thực hiện các cam kết phát triển bền vững. Cà Mau dẫn đầu cả nước nhờ điểm số vượt trội ở trụ cột này, khi cả chính quyền và doanh nghiệp đều coi bảo vệ môi trường, nguồn lợi thủy sản là vấn đề sống còn.

Từ phía doanh nghiệp, TS. Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, cho biết đa số doanh nghiệp SME chưa ý thức đầy đủ về tác động của FTA. Phần lớn vẫn loay hoay ở khâu gia công, thiếu chiến lược vươn ra thị trường khó tính nhưng giá trị cao. Ông đánh giá FTA Index là công cụ quan trọng kéo cả chính quyền lẫn doanh nghiệp vào cuộc. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả, chỉ số này nên được đưa vào nhóm tiêu chí xếp hạng địa phương. Khi trở thành “thước đo” chính thức, lãnh đạo tỉnh sẽ có thêm áp lực cải thiện.

Theo PGS.TS. Tiến, sau năm đầu tiên, nhiều địa phương đã “choàng tỉnh”, bắt đầu xây dựng kế hoạch cụ thể, đặt mục tiêu rõ ràng cho từng ngành hàng, thay vì chỉ dừng ở vài hội thảo tuyên truyền. Ngày càng nhiều nơi coi doanh nghiệp xuất khẩu là trung tâm của quá trình hỗ trợ. Ông Khanh bổ sung, nhiều tỉnh thành lớn đã chủ động liên hệ Bộ Công Thương để xin hướng dẫn phân tích điểm yếu và xây dựng kế hoạch hành động – tín hiệu tích cực cho thấy sự thay đổi tư duy lãnh đạo.

Các chuyên gia cho rằng để FTA Index phát huy hết giá trị, cần điều chỉnh tỉ trọng chỉ tiêu, tăng vai trò phát triển bền vững và ưu đãi phi thuế quan, đồng thời mở rộng phạm vi khảo sát sang hợp tác xã, kinh tế tập thể – những thành phần có đóng góp xuất khẩu nhưng chưa được đo lường. Bộ Công Thương hiện cũng phối hợp với các bộ, ngành và địa phương để xây dựng bộ câu hỏi sát thực tiễn hơn, nhằm giúp các tỉnh không chỉ “nâng điểm” mà quan trọng hơn là hỗ trợ doanh nghiệp hiệu quả.

Trong bối cảnh toàn cầu nhiều biến động, từ chính sách thuế đối ứng đến xu hướng bảo hộ, các chuyên gia nhấn mạnh doanh nghiệp Việt Nam buộc phải đa dạng hóa thị trường. EU, Anh, Canada, Mexico… là những điểm đến tiềm năng cần được đưa vào chiến lược xuất khẩu.

Song song với chính sách hỗ trợ của Nhà nước, bản thân doanh nghiệp cũng phải chủ động chuyển đổi, đầu tư để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt ở các thị trường khó tính. Đây là con đường duy nhất để hội nhập sâu, bền vững.