Dự án nâng cấp QL91 bị tính dư 3.000 tỷ và bài học đầu tư công tiết kiệm, hiệu quả

Sinh sống tại số nhà 44, đường Cách Mạng Tháng Tám, anh Nguyễn Thành Phú cho biết, hầu như năm nào gia đình cũng phải hứng chịu vài đợt triều cường và thường xuyên chứng kiến cảnh ùn tắt giao thông. Nên, mục tiêu nâng cấp 7km đường QL91 (Km0 – Km7) nhằm khắc chế triều cường và hạn chế kẹt xe là điều cần thiết.

Dù là hộ bị ảnh hưởng từ dự án nhưng anh Phú vẫn chưa đồng ý nhận thường bồi và cho rằng việc GPMB trên tuyến này, Chủ đầu tư cần lắng nghe tâm tư nguyện vọng của người dân nhiều hơn. Hộ dân đồng tình dọn đi thì mới có mặt bằng cho thi công: “Phải có nền tái định cư, giá cả thường bồi thỏa đáng và bồi thường đúng theo diện tích thực có của tôi. Bây giờ ở đây cứ mưa xuống và triều cường dâng là ngập vô tới nhà”.

Quốc lộ 91 dài 142km nối TP.Cần Thơ với cửa khẩu Tịnh Biên (An Giang). 7km đầu tuyến là đường đô thị đã được Bộ GTVT (cũ) bàn giao cho UBND TP. Cần Thơ quản lý từ năm 2008 và được đặt tên là đường Cách Mạng Tháng Tám và Lê Hồng Phong. Theo UBND TP.Cần Thơ (cũ) đánh giá, tình hình giao thông trên 7km này diễn biến phức tạp, mặt đường nhỏ hẹp chỉ đáp ứng 2 làn xe cơ giới, thường xuyên xảy ra các vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng nên năm 2008, UBND TP. Cần Thơ phê duyệt Dự án nâng cấp, mở rộng QL91 (đoạn từ Km0-Km7) với tổng mức đầu tư 1.398 tỷ đồng, sử dụng vốn hỗ trợ có mục tiêu của Chính phủ.

Dự án đang triển khai thì phải dừng theo Nghị quyết của Chính phủ về cắt giảm đầu tư công, kiềm chế lạm phát năm 2011. Năm 2014, Cần Thơ chuyển giao dự án cho Bộ GTVT (cũ) để tiếp tục thực hiện, nhưng vẫn chưa được triển khai.

Đến giữa năm 2024, UBND TP. Cần Thơ (cũ) tái khởi động dự án này bằng quyết định phê duyệt Dự án Nâng cấp, mở rộng QL91 (đoạn Km0-Km7) với tổng mức đầu tư 7.237 tỷ đồng, sử dụng từ nguồn ngân sách Trung ương và địa phương. Trong đó, kinh phí giải phóng mặt bằng hơn 5.550 tỷ đồng, xây dựng hơn 1.300 tỷ đồng, còn lại chi phí khác.

Tuy nhiên, tại cuộc làm việc với Thủ tướng về tiến độ triển khai các dự án giao thông trọng điểm hôm 13/7, Chủ tịch UBND TP Cần Thơ (mới) Trần Văn Lâu cho biết, tổng mức đầu tư của thực của dự án chỉ có 4.000 tỷ đồng. Trong đó, tổng chi phí bồi thường thực tế chỉ khoảng 2.400 tỷ đồng, mức chênh lệch này đến từ việc dự án tính sai chi phí bồi thường giải phóng mặt bằng nên giảm hơn 3.000 tỷ đồng so với trước.

Lý giải nguyên nhân dự án bị tính dư gần 50% so với tổng mức đầu tư thực, ông Lê Minh Cường - Giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình giao thông và nông nghiệp TP.Cần Thơ, Chủ đầu tư dự án Nâng cấp, mở rộng QL91 đoạn từ Km0-Km7 cho biết: “Thực tế trên tuyến có nhiều đất thuộc sở hữu cơ quan, nhà nước, theo quy định đất công thì không bồi thường. Ở lề lộ do người dân lấn chiếm qua nhiều thời kỳ mà không có giấy tờ nên chỉ hỗ trợ chứ không đền bù.

Thêm nữa việc áp giá bồi thường thời điểm đầu lập dự án tới hơn 100 triệu/m2, nhưng theo quy định giá thị trường hiện tại thì chỉ có 60 triệu/m2. Nó thấp hơn rất nhiều so với lúc lập dự án ( Sở GTVT cũ là đơn vị lập dự án) nên giá giảm”.

Với số vốn dư 3.000 tỷ này, Chủ tịch UBND TP. Cần Thơ kiến nghị Thủ tướng cho phép thành phố lập dự án mới, như: các khu tái định cư phục vụ dự án trong tương lai hoặc đầu tư dự án mang tính động lực để phát triển Cần Thơ. Tuy nhiên, Chủ tịch UBND TP.Cần Thơ Trần Văn Lâu cũng cho biết, khả năng năm 2025  không thể giải ngân hết số vốn dành cho dự án Nâng cấp, mở rộng QL91: “Kế hoạch vốn năm 2025 của dự án mở rộng quốc lộ 91 là 3.235 tỷ đồng, đã giải ngân 702 tỷ đồng, tổng cả năm 2025 khả năng giải ngân được 2.737 tỷ đồng, còn lại 497 tỷ đồng khó giải ngân. Lãnh đạo Cần Thơ sẽ có văn bản chính thức kiến nghị trung ương xem xét xử lý, có thể tạm điều chuyển hoặc kéo dài thời gian giải ngân sang năm 2026”.

Tuy được xếp vào danh mục công trình trọng điểm của thành phố, cần thiết đầu tư sớm nhưng sau một năm phê duyệt, dự án đã một lần lỗi hẹn khởi công. Cập nhật đến ngày 16/7/2025, dự án đã phê duyệt 377/867 trường hợp nằm trong diện được bồi thường tái định cư và đã chi trả cho 111 trường hợp với số tiền 332 tỷ đồng (tương đương với 12%).

Tuy nhiên, Chủ đầu tư vẫn chưa có mặt bằng, ông Phạm Minh Trí – Phó giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình giao thông và nông nghiệp TP.Cần Thơ cho biết: “Do Trung tâm phát triển Quỹ đất TP.Cần Thơ là đơn vị thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ tái định cư, hiện đơn vị cũng đang tiếp tục làm. Mặt bằng thì chưa bàn giao nhưng về hồ sơ thiết kế, bản vẽ thi công thì chúng tôi đã thực hiện rồi. Công tác lựa chọn nhà thầu xây lắp dự kiến hoàn thành trước 31/7”.

Dự án nâng cấp, mở rộng QL91 (đoạn từ Km0-Km7) có điểm đầu tại nút giao đường Cách Mạng Tháng Tám - Hùng Vương - Trần Phú - Nguyễn Trãi, thuộc địa phận quận Ninh Kiều (cũ). Điểm cuối ở cột Km7 Quốc lộ 91, kết nối với đoạn Km7+00 Km14+000 đang khai thác, thuộc địa phận quận Bình Thủy (cũ).

Thời gian thực hiện dự án từ năm 2023-2027, đây là dự án nhóm A; công trình giao thông đường đô thị, tốc độ thiết kế 60 km/giờ. Mục tiêu của dự án là sẽ góp phần hoàn chỉnh hạ tầng giao thông, phấn đấu xây dựng TP. Cần Thơ trở thành thành phố hiện đại và văn minh.

Đồng thời, dự án là đầu mối quan trọng về giao thông vận tải nội vùng và liên vận quốc tế. Chỉ còn 2 năm nữa, dự án này phải hoàn thành để đưa vào khai thác.

Trên cả nước hiện có rất nhiều dự án đầu tư công đội vốn, chậm tiến độ, hiệu quả đầu tư kém gây bức xúc lớn trong dư luận. Nhưng dự án bị tính sai tiền, thừa tận 3.000 tỷ lại là điều khiến người ta đặt ra nhiều suy nghĩ.

Nhiều năm qua, Chính phủ đã đẩy mạnh các giải pháp tiết kiệm để dành nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có phát triển hạ tầng giao thông. Để đảm bảo đầu tư công hiệu quả và tiết kiệm thì đơn vị chủ quản các dự án cần tính đúng, tính đủ nhằm đảm bảo quyền lợi người dân và đảm bảo cân đối ngân sách.

Làm một phép so sánh chỉ ra tính hữu dụng khi xài đồng vốn đầu tư công đúng chỗ và tiết kiệm, Quốc lộ 54 đoạn qua tỉnh Vĩnh Long bị xuống cấp nghiêm trọng nhiều năm nay, sau vài lần xin vốn từ Trung ương thì số phận con đường này vẫn phải nằm chờ vì Bộ Xây dựng chưa bố trí được vốn.

Hay ở Cà Mau, nhiều tuyến đường nông thôn bị đứt gãy do sạt lở mà chưa bố trí được kinh phí khắc phục. Trong khi QL91 được ưu tiên rót vốn đầu tư nâng cấp thì lại bị tính dư tận 3.000 tỷ đồng, con số dư này thừa sức khắc phục được cả trăm con đường nông thôn đang oằn mình hư hỏng ở ĐBSCL.  Rất may, việc tính sai số tiền 3.000 tỷ được phát hiện sớm và xin điều chuyển để phục vụ cho các dự án an cư, tương lai cũng an ủi phần nào cho những gia đình nhường đất để Nhà nước xây dựng công trình.

Từ việc này chỉ ra một bài học về việc sử dụng vốn đầu tư công tiết kiệm và hiệu quả. Bản thân đơn vị được giao nhiệm vụ thực hiện dự án xài vốn đầu tư công phải tính đúng, tính đủ nhằm đảm bảo quyền lợi người dân và đảm bảo cân đối ngân sách đó mới là tiết kiệm cho ngân sách quốc gia.

Các cơ quan quản lý nhà nước cần thay đổi quy trình thực hiện các dự án đầu tư công ngay từ khâu lập dự án, tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm và giám sát trong thực hiện dự án; đặc biệt là giám sát tiến độ và chi phí của công trình.

Tiết kiệm là quốc sách hàng đầu; kiên quyết triệt để tiết kiệm các khoản chi chưa thực sự cần thiết để bảo đảm nguồn lực cho phòng, chống thiên tai, dịch bệnh, bổ sung vốn đầu tư phát triển và phát triển kinh tế...

Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật tài chính, mà là một yêu cầu chính trị, đạo đức công vụ và trách nhiệm xã hội to lớn. Việc cân đối thu – chi, co kéo, phân bổ chi tiêu hài hòa giữa các lĩnh vực và các tỉnh thành không phải là công việc dễ dàng. Nhưng chỉ cần một mắt xích lỏng lẻo trong quy hoạch, thiết kế, đấu thầu, giám sát hay giải ngân... thì hệ quả sẽ tiêu tốn nguồn lực khổng lồ của Nhà nước và Nhân dân.

Các địa phương phải thấm nhuần kỹ thuật tài chính, mỗi một khoản phí “liệu cơm gắp mắm”, đảm bảo tối đa hiệu suất đầu tư. Từ đó, địa phương sẽ có bước chuẩn bị thận trọng, vừa thực hành tiết kiệm, vừa hài hòa lợi ích Nhà nước với Nhân dân.