Bước chuyển lớn của hộ kinh doanh nhỏ lẻ
Bộ Tài chính vừa ban hành Quyết định số 3389, phê duyệt Đề án “Chuyển đổi mô hình và phương pháp quản lý thuế đối với hộ kinh doanh khi xóa bỏ thuế khoán”, đánh dấu bước tiến quan trọng trong quá trình hiện đại hóa công tác quản lý thuế. Mục tiêu của Đề án là hướng tới một môi trường kinh doanh bình đẳng giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp, giảm chi phí tuân thủ, thúc đẩy chuyển đổi số và tăng tính nh bạch trong quản lý. Theo lộ trình, đến ngày 1/1/2026, toàn bộ hộ kinh doanh sẽ thực hiện phương pháp tự khai, tự nộp thuế, chấm dứt hoàn toàn cơ chế thuế khoán đã tồn tại nhiều năm.
Tuy nhiên, khi chính sách mới được ban hành, không ít hộ kinh doanh vẫn băn khoăn về cách áp dụng và nghĩa vụ kê khai của mình. Anh Trần Minh Cường, chủ cơ sở kinh doanh gốm sứ, thủ công mỹ nghệ tại Hà Nội chia sẻ rằng, trước nay mỗi tháng cơ sở của anh nộp thuế khoán hơn một triệu đồng, nhưng từ năm tới sẽ phải chuyển sang kê khai theo doanh thu. Dù chính sách mới nh bạch và thuận lợi hơn, anh vẫn lo ngại vì nhiều sản phẩm mua từ các hộ thủ công nhỏ lẻ không có hóa đơn đầu vào.
"Vì dụ chúng tôi đang là đơn vị bao tiêu sản phẩm đầu ra cho một số hàng thủ công mỹ nghệ của những người yếu thế trong xã hội như hàng thổ cẩm hàng may tre đan, thì những sản phẩm đó chúng tôi không thể có hoá đơn đầu vào…", anh Cường cho biết.
Trước những lo lắng này, các chuyên gia cho rằng chính sách mới vẫn đảm bảo sự linh hoạt và hài hòa giữa quản lý thuế và an sinh xã hội, đồng thời có quy định phù hợp với thực tế hoạt động. Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho biết, với các mặt hàng thủ công như mây tre đan hay thêu lá dừa, người thu mua có thể lập bảng kê chi tiết thay cho hóa đơn:
"Trong quy định hiện nay, kể cả những hàng hoá như mây tre đan, thêu dan bằng lá dừa thì những sản phẩm đó do những người trực tiếp bán ra, thì những cái đó họ không có hoá đơn thì người thu mua lập bảng kê. Trong đó ví dụ ghi rõ mua của anh Nguyễn Văn A, số định danh là thế này. Hiện số tiền này đã nhận tiền và như vậy, người mua những hàng đó ký tên vào đó chịu trách nhiệm về số liệu đó và chính những bảng kê đó chính là hoá đơn đầu vào, chính là chứng từ chứng nh nguồn gốc hàng hoá và giá thành đầu vào".
Thuận lợi hơn trong quản lý và kê khai thuế
Theo các chuyên gia, trong quá trình chuyển đổi, các hộ kinh doanh được chia thành nhiều nhóm khác nhau để thuận tiện cho quản lý. Bà Huyền Trân, Giám đốc Công ty Luật và Kế toán Huyền Trân, cho biết nhóm hộ có doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm sẽ không phải kê khai hay nộp thuế. Trong khi đó, nhóm có doanh thu từ 200 triệu đến dưới 3 tỷ đồng/năm sẽ nộp thuế theo phương pháp trực tiếp trên doanh thu, không cần chứng nh chi phí hợp lý hợp lệ, chỉ cần kê khai trung thực doanh thu thực tế:
"Khi bỏ thuế khoán trong năm sau, nhóm đối tượng hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh có doanh thu dưới 200 triệu/năm. Doanh thu tức là bao gồm cả vốn lẫn lãi. Nhóm thứ hai rất là phổ biến ở Việt Nam hiện tại, nhóm có doanh thu trên 200 triệu/năm nhưng mà không quá 3 tỷ. Vậy thì căn cứ nào để xét doanh thu của mình dưới 3 tỷ hay là trên 3 tỷ.
Nếu như doanh thu khoán hoặc doanh thu kê khai mà không vượt quá 3 tỷ thì chỉ thuộc nhóm thứ hai là tính thuế theo phương pháp trực tiếp trên doanh thu giống như hộ kinh doanh trước nay phải đóng. Cụ thể sẽ lấy thuế suất nhân với doanh thu, thủ tục giảm bớt ở đây là không cần phải chứng nh chi phí hợp lý hợp lệ, chỉ cần biết doanh thu của mình là bao nhiêu. Nhóm này cần phải kê khai trung thực doanh thu và đóng thuế đầy đủ trên doanh thu kê khai".
Để việc triển khai diễn ra hiệu quả, ngành Thuế sẽ phối hợp với Bộ Công an chuẩn hóa mã số thuế cá nhân, tiến tới thống nhất sử dụng số định danh cá nhân thay cho mã số thuế, đồng thời kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các bộ, ngành nhằm tăng cường giám sát và hạn chế thất thoát thuế.
Ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế – Bộ Tài chính, cho biết thời gian tới, cơ quan thuế sẽ đồng hành cùng hộ kinh doanh, giúp họ làm quen với quy trình kê khai và hóa đơn điện tử:
"Thời điểm này để chúng ta làm quen dần với những việc là vì sao phải lưu trữ hoá đơn đầu vào, đặc biệt hơn nữa là chúng tôi cũng mong muốn sau này chúng ta thực hiện theo hình thức khoán, kê khai doanh nghiệp siêu nhỏ với một sự đơn giản nhất và đặc biệt được hưởng những chính sách hỗ trợ của Đảng và Nhà nước…"
Việc phân loại hộ kinh doanh theo doanh thu không chỉ giúp cơ quan thuế phản ánh đúng thực tiễn hoạt động, mà còn là nền tảng để xây dựng một hệ thống quản lý hiện đại, nh bạch và hiệu quả. Khi thuế khoán được xóa bỏ, mọi giao dịch đều được số hóa, quy trình thu – nộp thuế trở nên rõ ràng, bình đẳng hơn giữa các chủ thể kinh doanh. Đây chính là bước chuyển tất yếu để ngành thuế tiến tới nền quản trị số, đồng thời mở ra không gian phát triển bền vững cho khu vực kinh tế hộ trong giai đoạn mới./.