Giải pháp nào cho GTCC Cần Thơ (Bài 1): Khi người dân vẫn 'ngán' xe buýt

Để hạn chế phương tiện cá nhân, ô nhiễm môi trường và phát triển đô thị văn minh – hiện đại thì hệ thống giao thông công cộng vô cùng quan trọng. Tại TP Cần Thơ, xe buýt từ lâu đã được đưa vào khai thác, trở thành loại phương tiện giao thông vận tải hành khách công cộng hữu ích, góp phần giải bài toán kẹt xe cho thành phố này.

Tuy nhiên, hơn 20 năm qua, việc sử dụng xe buýt để đi lại vẫn còn hạn chế, người dân vẫn chưa mấy mặn mà với loại hình vận tải hành khách này. Vì sao lại như vậy?

Ngán ngẩm xe buýt

Những ngày gần đây, thời tiết thay đổi thất thường. Trưa thì nắng gay gắt, oi ả khó chịu. Chiều lại mưa tầm tã, lê thê và lại ngập nước. Trong tình cảnh này, tại các thành phố lớn, phương tiện công cộng như xe buýt sẽ là lựa chọn hợp lý: vừa rẻ tiền, lại vừa an toàn.

Thế nhưng, không phải ai cũng có sự lựa chọn như vậy, bởi lẽ, với nhiều người, xe buýt vẫn luôn là nỗi ngán ngẩm. Một số sinh viên tế nhị chia sẻ: “Xe cũng cũ kỹ, em thấy nó không ổn. Nhân viên góp ý cũng không có tế nhị với dân”.

Ghế ngồi lỏng lẻo, không máy lạnh, máy quạt là điểm chung của các xe buýt tại Thành phố Cần Thơ. Qua các tuyến đường gồ ghề, chiếc xe buýt kêu lên cồng cộc hoặc phát ra tiếng rinh rít khiến các hành khách phải gồng mình chịu đựng suốt hành trình.

Mỗi lần xe buýt ngang qua, người đi đường phải nhăn nhó bởi làn khói đen ngòm thả vào không khí, kéo một vệt dài trên đường. Tốc độ di chuyển chậm đã đành, việc chờ xe cũng lê thê, mỏi mệt.

Nhiều hành khách lắc đầu cho hay, đón được xe nhiều lúc cũng “hên xui” vì tuyến thưa thớt, mà đến 30 phút xe mới xuất bến 1 lần…. dẫn đến việc hành khách ngày càng lạnh nhạt với loại hình vận tải này.

Ông Lâm Từ Phước, ngụ tại Phường Xuân Khánh, quận Ninh Kiều chia sẻ: “Đậu lại thì nó nực, chạy nó mát, xe thì khách lên xuống ầm ầm nên cửa lúc nào cũng mở chứ đâu như mấy xe đời mới giờ đóng bít rịt chạy tới chỗ mới mở đâu. Xe buýt của mình ở đây sao mà bằng người ta được, xe nội địa mà, chỉ đảm bảo cho minh đi tới nơi thôi chứ tiện nghi sao mà bằng xe nhập nước ngoài về”.     

Thực tế, vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt của TP Cần Thơ đã có từ năm 1999 do một doanh nghiệp nhà nước tổ chức thực hiện. Đến năm 2014, được chuyển giao lại cho Ban quản lý và điều hành vận tải hành khách công cộng (thuộc Sở GTVT TP Cần Thơ) quản lý và khai thác. Qua 20 năm, hành trình phục vụ vận chuyển hành khách theo xu hướng hiện đại của TP Cần Thơ đã đối mặt với sự ngao ngán, từ chối sử dụng của một bộ phận không nhỏ hành khách do chất lượng xe quá xuống cấp. 

Theo đánh giá của Sở GTVT thành phố, chất lượng phương tiện kém, chi phí vận hành cao, nên xe buýt không hấp dẫn được người sử dụng dịch vụ. Vấn đề về cơ sở hạ tầng, bến bãi đón – trả hay trung chuyển hành khách chưa được quan tâm đúng mức. Nhiều nhà chờ nhếch nhác, bị chiếm dụng dẫn đến hành khách phải xuống lòng đường đón xe trong sự hồi hộp, lo sợ TNGT có thể xảy ra bất cứ lúc nào…

Người đi xe nhận xét: “Nhà chờ nó hôi quá hôi, rác nhiều, tại người ta không có ý thức”.

Chính thực tế trên dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng của hoạt động vận tải hành khách công cộng trên địa bàn thành phố về cả khối lượng vận chuyển, phương tiện khai thác và số tuyến buýt trong giai đoạn từ năm 2010-2019. Do các bất cập, tồn tại, tình hình sản xuất kinh doanh của Ban Quản lý và Điều hành vận tải hành khách công cộng gặp rất nhiều khó khăn, doanh thu quyết toán qua các năm sụt giảm.

Tất cả các tuyến xe buýt trên địa bàn đều không được trợ giá, hoạt động không hiệu quả, thua lỗ nên một số xe dừng hoạt động. 

Toàn Thành phố có 06 đơn vị đang tham gia khai thác 07 tuyến xe buýt gồm 5 tuyến nội tỉnh và 2 tuyến liên tỉnh đi các tỉnh Sóc Trăng, Vĩnh Long. Hiện ghi nhận có 82 phương tiện và chiều dài mạng lưới tuyến khoảng 223 km, với 90 nhà chờ và 626 trạm dừng, tổng số lượt xe trung bình hoạt động trong ngày khoảng 388 lượt.

Về số lượng lẫn chất lượng phục vụ, ông Lê Tiến Dũng – Giám Đốc Sở GTVT TP Cần Thơ thừa nhận xe buýt hiện nay chưa tương xứng với tốc độ phát triển của Thành phố: “Từ năm 2019 khối lượng vận tải hành khách trên địa bàn TP đạt khoảng 4,7 triệu lượt khách, trung bình vận chuyển được 13.067 lượt khách/ ngày và 38 hành khách/ 1 lượt xe. Tỉ lệ đảm nhận rất thấp, chỉ khoảng 1% so với nhu cầu di chuyển của người dân. Chưa đáp ứng được nhu cầu đi lại của người dân từ đó chưa thu hút được hành khách đối với loại hình vận tải công cộng này”.

Để giải quyết thực tế trên, quyết tâm thực hiện kế hoạch phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt trên địa bàn TP. Cần Thơ giai đoạn 2019 – 2021, tháng 8 vừa qua, Sở GTVT TP đã cho dừng hoạt động 34 xe buýt nội thành. Đến giữa tháng 9, Sở phối hợp với công ty Phương Trang khai trương 5 tuyến xe buýt nội thành mới chất lượng cao không trợ giá. Mục đích là khuyến khích người dân sử dụng xe buýt, hạn chế sử dụng phương tiện cá nhân, góp phần giải quyết ùn tắc giao thông khi đô thị.

Đồng thời đơn vị khai thác sẽ cung cấp dịch vụ vận tải tiện ích, nhanh và đầy đủ tiện nghi cho hành khách.

Ông Dương Tấn Hiển – Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ cho biết: “Sự kiện công ty khai trương 5 tuyến xe buýt hôm nay là cụ thể hóa lộ trình kế hoạch phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt trên đại bàn TP. Việc đưa vào khai thác 5 tuyến xe buýt này đã góp phần quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân TP Cần Thơ. Làm thay đổi hình ảnh xe buýt TP Cần Thơ theo hướng văn minh hiện đại, làm động lực thu hút người dân tham gia xe buýt, giảm tải xe máy, giảm tải ùn tắt và tai nạn giao thông”.

Đây là bước đầu thể hiện khát vọng phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt để kết nối trung tâm 9 quận, huyện trên địa bàn và các tỉnh lân cận, hơn cả là việc hướng đến xây dựng hình ảnh xe buýt tiện nghi, thoáng mát, an toàn kĩ thuật và chất lượng dịch vụ văn minh lịch sự của Thành phố Cần Thơ.

Mong chờ dịch vụ vận tải công cộng chất lượng cao.

Theo xu thế chung của thế giới và thực tế phát triển của các thành phố lớn tại Việt Nam, vấn đề giao thông đô thị ngày càng nhức nhối. Giải pháp duy nhất để giải quyết hài hòa nhu cầu đi lại của người dân tăng cao nhưng không gây áp lực về cơ sở hạ tầng hay ô nhiễm môi trường là giao thông công cộng.

Đã đến lúc thẳng thắn thừa nhận nguyên nhân người dân vẫn ngán xe buýt tại Cần Thơ nói riêng và ĐBSCL nói chung. 

Là loại hình chủ lực và duy nhất ở Cần Thơ, nhưng trước tiên phải thừa nhận rằng vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt vẫn chưa đi vào chiều sâu. Trái với quyết tâm của cơ quan chuyên trách, sự hài lòng, tín nhiệm của hành khách dành cho phương tiện này ngày một giảm xuống.

Người dân lao động có thu nhập thấp, học sinh, sinh viên… luôn có nhu cầu đi lại cao nhưng chính họ cũng quay lưng với xe buýt thì phải gấp rút, nghiêm túc đánh giá tổng thể số lượng lẫn chất lượng phục vụ của xe buýt để sớm khắc phục.

Nếu chỉ dừng lại ở đó, e là vẫn sẽ thất bại trong việc nâng chất cho xe buýt. Bởi việc tổ chức quản lý hoạt động xe buýt hiện yếu kém còn do sự chồng chéo giữa quản lý nhà nước và hoạt động khai thác; chính sách trợ giá có nhiều khó khăn do nguồn lực ngân sách của TP hạn chế.

Trong những năm qua, kế hoạch đã có, quy hoạch cũng rõ ràng với việc sẽ đầu tư phương tiện mới, phê duyệt quỹ đất cho trung tâm điều hành, nhà chờ, bến đỗ…. nhưng nhiều nội dung vẫn thẳng thóm nằm trên giấy mà chưa được hiện thực.

Thế là xe buýt vẫn ế, năng lực vận tải hành khách công cộng chỉ chiếm lèo tèo vài phần trăm khiêm tốn…

Cần Thơ là một trong 5 thành phố trực thuộc Trung ương thì điều này rất khó chấp nhận. Việc triển khai, xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt trên địa bàn TP Cần Thơ giai đoạn 2016-2020, định hướng sau năm 2020 đã có kết quả thực tế. Và rõ ràng là chưa đạt được kỳ vọng, bước tiến đáng kể nào.

Trong khi đó, nhu cầu đi lại của người dân, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố lại vô cùng bức thiết.

Chính thực tế này đặt ra yêu cầu TP Cần Thơ cần tích cực xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt trong thời gian tới. Trong đó, chú trọng việc xây dựng chính sách, cơ chế để mời gọi, thu hút doanh nghiệp tham gia phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt cũng như các loại hình vận tải khác phù hợp trên địa bàn thành phố.

Có như vậy, mới giúp hạ tầng giao thông Cần Thơ phát triển xứng tầm; giúp người dân sớm có câu trả lời: “Xe buýt Cần Thơ: Khi nào khá hơn?”.