Hà Nội - 02437919191    TP. Hồ Chí Minh - 02839919191    MekongFM - 02838309090
  • Hà Nội - 02437919191   
  • TP. Hồ Chí Minh - 02839919191   
  • MekongFM - 02838309090   

Làng Yên Thái: Hoài niệm tiếng chày xưa

Phóng viên - 29/05/2018 | 10:15 (GTM + 7)

VOVGT - Có lẽ nên gọi Yên Thái là làng trong phố bởi ở Hà Nội không nhiều những ngôi làng trong phố như thế này.

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Cổng chính làng Yên Thái

Từ xưa, vùng non nước ven hồ Tây đã đẹp như một bức tranh thủy mặc. Nơi đây có nhiều làng nghề nổi tiếng: trồng dâu, nuôi tằm, dệt lụa, trồng hoa... tạo nên một quần thể làng nghề ôm lấy hồ Tây cổ kính. Một trong những làng nghề để lại nhiều dấu ấn là làng Yên Thái , được biết đến với nghề làm giấy gia truyền đã đi vào câu ca:

“Gió đưa cành trúc la đà

Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương

Mịt mù khói tỏa ngàn sương

Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ”

Nghề có từ bao giờ, không ai nhớ chính xác. Chỉ biết, người làng sinh ra đã nghe thấy tiếng chày giã giấy rộn ràng, hít thở bàu không khí trong lành của hồ Tây và uống dòng nước trong mát từ giếng làng. Nay giếng cổ đã bị lấp. Nghề giấy cổ truyền cũng không còn nữa. Các hợp tác xã giấy đã giải thể, song hoài niệm về nhịp chày Yên Thái khi xưa vẫn còn đó.Nhà báo Nguyễn Ngọc Tiến chia sẻ:

"Làng Yên Thái là làng chuyên làm giấy rất nổi tiếng. chủ yếu là giấy bạc và giấy moi. thực ra cho đến bây giờ rất ít người biết là yên thái ngày xưa đã từng gây ra ô nhiễm môi trường vì cả 1 khúc sông chảy qua Yên thái hay những ao quanh làng người ta đều ngâm cây gió ở đó nên ao này quanh năm hôi thối, đến cái mức người ta phải đặt 1 cái ao trong làng bị ô nhiễm là ao bựa, và cả khúc sông Tô Lịch chạy qua Yên Thái đều bị ô nhiễm. Không những thế, các ao ở gần giáp với hồ Tây, nay thì không còn cũng bị ô nhiễm nặng nề.

Nhưng ở vùng này có chùa rất nổi tiếng là chùa Thiên Niên, đây chính là trang ấp ngày xưa khi các vua từ thời vua Lý, Trần bắt được các quân Chiêm Thành thì đưa ra đây cho họ sinh sống. Cạnh chùa Thiên Niên là miếu, nơi thờ bà Phan Thị Ngọc Đô, nguyên là một vương phi của Chiêm Thành, người ta đưa bà ra đây, lập cho bà ở cùng các tì nữ, và chính bà là người có công đưa nghề lĩnh trở thành nghề dệt của cả vùng tây nam hồ Tây.

Tuy nhiên lại có ý khác cho rằng bà Phan Thị Ngọc Đô chỉ là người phục dựng lại nghề dệt có từ thời xưa. Tuy nhiên, qua khảo sát các làng dệt quanh hồ Tây thì ai cũng nói bà ấy chính là tổ nghề dệt của vùng Bưởi. Lĩnh của vùng Yên Thái này cũng rất nổi tiếng.".

Cùng với làng Yên Thái thì lại có 1 đường gọi là phố Yên Thái do ng dân tự đặt trên trục đường từ Quán thánh chạy tít lên trên chỗ ngã 3 chợ Bưởi thì phần đầu gọi là phố Thụy Khuê, phần sau gọi là phố Yên Thái, cái đó do ng dân tự đặt lên. Thực ra phố Yên Thái giai đoạn đầu không có gì đặc biệt, chỉ có 1 số nhà giàu, khá giả thì họ xây nhà ngoài mặt phố để giao dịch, buôn bán, đặc biệt buôn bán lĩnh, cũng là nơi mua tơ, bán lĩnh cho những người buôn ở trong Nam ra, ở Phnompenh sang…

Làng Yên Thái mang vẻ đẹp trầm lặng nằm trên phố Thụy Khuê vốn rất tấp nập náo nhiệt. Đường vào làng quanh co, nhiều ngõ ngách , khiến chúng ta có thể liên tưởng tới những ngôi làng cổ đậm chất vùng đồng bằng Bắc Bộ như làng Thổ Hà hay làng Đường Lâm. Nhưng đặc biệt ở chỗ, Yên Thái lại vừa quê vừa pha trộn phố. Có lẽ nên gọi Yên Thái là làng trong phố bởi ở Hà Nội không nhiều những ngôi làng trong phố như thế này. Làng cổ nhiều năm tuổi như Yên Thái lại càng hiếm hơn:

"Ngày xưa bên kia đường tàu, hầu như là ruộng rau, là nhà cấp 4 thôi. Hai mươi năm trở lại đây là bên kia đường tàu bỏ đi rồi là coi như là người ta không làm vườn nữa, nhà cửa bây giờ khác ngày xưa nhiều, coi như nhà tầng hết rồi. Ngày xưa đây là làng, còn bây giờ là phường phố."

"Phố này từ làng đi lên thôi chứ không phải là dạng như kiểu phố cổ ngày xưa. Ở đây có nước ốc nước đậu, ngô khoai sắn. Bây giờ thì nói chung là thế hệ bây giờ cái gốc ngô khoai sắn ngày xưa không có nữa rồi."

Theo người dân ở đây kể lạ, làng Yên Thái xưa có 3 thôn: Thôn Đoài, còn gọi là An Thái Đoài, có cổng Giếng; thôn Thọ có cổng Hầu, cổng Xanh; thôn Đông có cổng Đông. Những cổng này đều thông với quan lộ và mang những nét riêng biệt, nhưng tụ hội làm nên một địa danh đi vào ca dao, tục ngữ cổ xưa. Trong số những cổng ra vào làng thì cổng Giếng ở thôn Đoài là cổng to nhất, bề thế nhất.

Cổng có kết cấu như một gian nhà lớn, hai cánh cổng lim có trụ quay đặt trên lưng hai con sấu đá. Với khẩu độ rộng, xây tường hồi bít đốc, bước lên xuống qua bậc tam cấp mở ra có thể nhìn thấy toà Phương Đình hai tầng tám mái xây cạnh giếng. Toà Phương Đình này, dân gian gọi là Cầu Vuông, là nơi truyền hiệu lệnh của hàng huyện về làng xã. Bên Cầu Vuông là giếng làng. Giếng Yên Thái có nước trong nổi tiếng, từng đi vào ca dao:

Giếng Yên Thái vừa trong vừa mát

Đường Yên Thái gạch lát dễ đi.

Làng Yên Thái có địa thế rất đẹp, nằm trên đồi Kim Quy, thế đạp sơn núi Tam Thai, lượn theo thế rồng bay. Đầu rồng ngay ở đầu làng, hai mắt là hai giếng khơi, một mắt chính là giếng nước ngay trước cổng làng, một mắt ở thôn Tiên Thượng vì thế nó còn có tên gọi khác là cổng Giếng. Từ xa xưa, người làng chỉ thích gọi tên cổng làng là cổng Giếng, vì hình ảnh giếng nước đã đi sâu vào tiềm thức dân gian.

Hội đình Yên Thái tổ chức vào ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch để tri ân công đức ông bà hàng dầu. Lễ hội có rước kiệu, có múa bồng, có tế lễ linh đình ở bốn làng: Yên Thái, An Thọ, Bái Ân và Xuân Đỉnh. Ngoài ra làng Yên Thái còn có lễ tiên hiền tổ chức vào ngày 20 tháng 3 âm lịch để tôn vinh đạo học và cũng là để khai bút đầu xuân. Ngày hôm ấy, các dòng họ có người đỗ đại khoa đều tập trung con cháu ở nhà thờ họ, tuyên dương và ghi danh sách các cháu đỗ đạt vào sổ họ. Sau đó rước lễ, rước sắc văn ra đình tế thánh rồi rước về văn chỉ của làng tế đức Khổng Tử.

Lễ rước có long đình, có cờ lọng, có quạt che hai bên. Cùng đi với đoàn rước có đội bát âm, đàn sáo tưng bừng. Về đến Văn Chỉ, sau khi làm các thủ tục lễ nghi, các nho sinh làm lễ khai bút đầu xuân, trong đó có tổ chức bình văn sướng họa thơ, để gây hứng khởi đồng thời cũng là để xem khẩu khí của con cháu. Đó là một nét đẹp văn hóa có tác dụng khuyến học, khuyến tài tôn vinh đạo học.

Người Yên Thái giờ đây làm đủ mọi nghề để kiếm sống. Dân tứ xứ về đây quần cư cũng nhiều. Thời hiện đại, văn hóa các vùng - miền bị pha trộn. Cái cũ dễ bị lãng quên. Ít người còn nhắc hay nhớ đến nghề làm giấy thưở xưa ở chính ngôi làng này - cái nghề đã từng giúp cả làng có cuộc sống sung túc.

Ông Hùng - một người dân sống tại làng Yên Thái chia sẻ:

"Làng nghề ở đây, nhịp chày Yên Thái là tiếng giã giấy gió để làm giấy viết sớ trong cung đình. Người ta gọi là tiếng chày Yên Thái canh gà Thọ Xương. Cứ tầm 4 giờ sáng tiếng gà gáy sang canh người ta dậy làm xuất phát từ cái nghề làm giấy cổ truyền, có đình thờ hai thành hoàng và ông tổ nghề giấy cách đây 500 năm."

Từng nhịp chày giã dó đều đều, nhịp nhàng tạo nên khoảnh khắc không thể nào quên cho bất kỳ ai có dịp được ghé qua nơi đây. Nghề làm giấy cổ truyền ở Yên Thái cũng như một vài nơi khác được chuyên môn hóa từ khá sớm với nhiều công đoạn sản xuất, kỹ thuật phức tạp, đòi hỏi người thợ ở từng công việc cụ thể phải có kinh nghiệm và giỏi nghề. Ở tất cả các công đoạn sản xuất - từ bóc vỏ dó, ngâm và giặt dó, giã dó, nấu dó, lọc dó, seo giấy, đến đóng gói kiện giấy và vận chuyển đi bán - đều hết sức vất vả.

Người làng cũng kể lại trước kia, vào các buổi sáng sớm, cả tổng Bưởi vang nhịp thình thịch của tiếng chày giã giấy xen lẫn tiếng gọi nhau í ới trong các lò giấy. Những ngày phiên chợ mồng 4, mồng 9 hàng tháng, cả làng ra bán giấy tại chợ Cầu, kẻ bán người mua chen chúc, tấp nập. Cả làng trắng xoá giấy phơi. Giấy dó Yên Thái đã từng là mặt hàng triều cống cho triều đình nhà Tống của đời vua Lý Cao Tông (1176- 1210).

Đến đầu những năm 40 của thế kỷ XX nghề giấy chững lại. Lúc này, nhu cầu dùng giấy gió để viết chữ Nho không nhiều. Cách mạng Tháng Tám thành công, chế độ phong kiến sụp đổ, người dân Yên Thái tham gia vào các Hợp tác xã sản xuất giấy. Nghề làm giấy thủ công cứ mai một dần. Các nhà máy giấy hiện đại bây giờ cho năng suất rất lớn. Giấy viết học sinh trắng tinh, thơm tho, dòng kẻ rõ ràng, bìa vở trang trí đẹp mắt. Việc sản xuất duy trì đến năm 1991, hợp tác xã sản xuất giấy dó ở vùng Bưởi giải tán do thiếu nguyên liệu, do không tiêu thụ được sản phẩm.

Kể từ đó, nghề làm giấy dó không còn trên đất Thăng Long - Hà Nội. Tuy nhiên có một điều mỗi khi nhắc tới người dân làng Yên Thái vẫn luôn tự hào đó là Bản di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh được viết trên giấy dó của làng.

Làng Yên Thái giờ đây đã không còn tiếng rộn ràng của nhịp chày giã giấy. Nhiều nhà vẫn giữ chiếc cối đá ngày xưa để ở góc sân làm kỷ niệm. Nhịp sống hiện đại cuốn con người đi. Cái cũ lùi dần vào dĩ vãng. Nhưng nhớ đến cái cũ, hiểu về cái cũ cũng là để biết thêm về cuộc sống hôm nay. Đó là những điều chúng ta – những con người của thế hệ sau, thế hệ hiện đại – vẫn có thể tìm thấy và trân trọng ở mảnh đất này.

Tags:
Ý kiến của bạn
Hệ luỵ của không kiếm soát được cảm xúc, có thể là nỗi đau khôn cùng

Hệ luỵ của không kiếm soát được cảm xúc, có thể là nỗi đau khôn cùng

Một câu chuyện đang làm đau lòng cả cộng đồng: nam sinh bị nghi là do có xích mích với bạn mà bị người nhà bạn đánh tới chết não xảy ra tại Long Biên (Hà Nội). Kết luận cuối cùng vẫn phải chờ cơ quan công an, tuy nhiên, đây không phải chuyện nhỏ! Giải pháp nào để ngăn chặn sự việc tương tự?

Sống leo lắt trong ánh đèn dầu ở Thủ đô

Sống leo lắt trong ánh đèn dầu ở Thủ đô

Không trường học, không nhà văn hóa cũng không có tổ dân phố thậm chí không có điện lưới để dùng… Nếu chỉ nói đến đây, nhiều người sẽ liên tưởng ngay đến hình ảnh làng quê của hàng chục năm về trước.

Công an Hà Nội thông tin về vụ việc học sinh lớp 8 bị đánh chết não

Công an Hà Nội thông tin về vụ việc học sinh lớp 8 bị đánh chết não

Đại diện Công an TP. Hà Nội cho biết hiện cơ quan cảnh sát điều tra Công an quận Long Biên đã khởi tố vụ án, bắt tạm giam đối với T.V.M (SN 2008, trú tại Long Biên, Hà Nội) để điều tra về hành vi cố ý gây thương tích.

Vướng mặt bằng, nhà thầu cao tốc sốt ruột vì thiệt hại

Vướng mặt bằng, nhà thầu cao tốc sốt ruột vì thiệt hại

Hiện tại vẫn còn một số vướng mắc mặt bằng và mỏ vật liệu, nhưng các nhà thầu cao tốc Vân Phong – Nha Trang vẫn đang bố trí hàng nghìn nhân lực, hàng trăm máy móc thiết bị. Tuy nhiên, do mặt bằng "xôi đỗ", có nơi máy móc, nhân sự vẫn phải chờ mặt bằng và vật liệu, gây lãng phí nguồn lực.

Quản lý ô nhiễm không khí, 'loay hoay' đến bao giờ?

Quản lý ô nhiễm không khí, "loay hoay" đến bao giờ?

Những ngày đầu tháng 3, Hà Nội trở thành một trong những thành phố ô nhiễm nhất thế giới với chỉ số AQI luôn ở mức nguy hại. Kết quả nghiên cứu cho thấy, có tới 29/30 quận, huyện, thị xã có nồng độ bụi PM 2.5 trung bình năm vượt quy chuẩn quốc gia.

Cao tốc chờ trạm sạc, trạm sạc chờ quy chuẩn

Cao tốc chờ trạm sạc, trạm sạc chờ quy chuẩn

Tính đến cuối năm 2023, cả nước có khoảng hơn 22.000 ô tô điện và con số này gia tăng nhanh chóng theo từng năm. Cùng với đó, chiều dài cao tốc của cả nước hiện lên gần 1.900km và gần 1.700km đang thi công, dự kiến năm 2025, cả nước có 3.000km và 2030 có trên 5.000km cao tốc.

Vì sao đường Lương Định Của làm gần 10 năm vẫn chưa xong?

Vì sao đường Lương Định Của làm gần 10 năm vẫn chưa xong?

Dự án nâng cấp đường Lương Định Của (thuộc địa bàn TP. Thủ Đức, TP.HCM) dài gần 2,5 km được khởi công từ năm 2015, dự kiến hoàn thành sau 2 năm. Tuy nhiên, đến nay đã gần 10 năm, dự án này vẫn đang còn dang dở gây ảnh hưởng đến đi lại và đời sống người dân.

// //